مهم‌ترین مسئله قابل توجه که پرورش دهندگان ماهی‌ها و سایر آبزیان برای دارا بودن تولید فراوان، سالم و غنی باید به آن توجه کنند، تغذیه آبزی قابل پرورش می‌باشد. در جیره غذایی آبزی پرورشی باید تمامی اقلام غذایی اعم از چربی‌ها، پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها و انواع مکمل‌ها وجود داشته باشد تا نیاز گونه پرورشی به راحتی تأمین شود.

مهم‌ترین قلم غذایی در جیره غذایی آبزیان اعم از ماهی و میگو پروتئین‌ها، خصوصا پروتئین‌های حیوانی بوده که در این مقاله به معرفی انواع پروتئین‌های حیوانی در جیره خوراک آبزیان، ویژگی‌ها و اطلاعاتی که در هنگام استفاده از آن باید مد نظر قرار دهیم می پردازیم.

اهمیت پروتئین در خوراک آبزیان

آبزیان، خصوصا در آبزیان گوشتخوار در دوران لاروی و در زمانی که توانایی تغذیه از جیره‌های غذایی را دارند، باید با جیره‌هایی تغذیه شوند که میزان پروتئین بالایی داشته باشد، زیرا پروتئین موجود در جیره سبب بهبود رشد، کاهش ابتلا به بیماری، تولید عضله و….خواهد شد. همچنین آبزیان در دوران بلوغ و مرحله پرواری نیز جهت رشد مناسب به پروتئین حیوانی نیاز دارند. در دوران بلوغ نیز جهت تولید تخمک و اسپرم‌های غنی که موجب تولید تخم‌های بهتری می‌شود که در نهایت این تخم ها تبدیل به لاروهای سالم تری نسبت به لاروهایی که مولدین آن‌ها از پروتئین کمتری در جیره غذایی برخوردار بودند، می‌شوند.

هدف استفاده از پروتئین‌ها در خوراک آبزیان

هدف استفاده از پروتئین‌ها در جیره غذایی آبزیان تأمین اسیدهای آمینه مورد نیاز گونه هدف می‌باشد. موجود با استفاده از این اسیدهای آمینه پروتئین موردنیاز خود را می‌سازد. در پروش آبزیان ترجیح براین است که جهت تأمین انرژی از پروتئین‌ها استفاده نکنیم زیرا در این صورت قیمت تمام شده غذا به علت گران قیمت بودن پروتئین‌ها افزایش می‌یابد و جهت تأمین انرژی بهتر است از منابع چربی و یا کربوهیدرات استفاده کرد. کیفیت پروتئین مصرفی در جیره غذایی نیز بسیار حائز اهمیت است. زیرا در نهایت پروتئین به شکل آمونیاک از بدن آبزی دفع می‌شود و اگر پروتئین مصرفی کیفیت نامتعادلی داشته باشد، آمونیاک حاصل از آن باعث آلودگی بیش از حد مزرعه خواهد شد. همچنین در صورت عدم تأمین اسیدهای آمینه مناسب، آبزی قادر به تامین پروتئین های مورد نیاز خود جهت فعالیت‌های متابولیسمی و رشد نخواهد بود.

انواع منابع پروتئین حیوانی در آبزیان

پودر ماهی در خوراک آبزیان

کشورهای عمده تولید کننده پودر ماهی در جهان پرو، شیلی، دانمارک و جزایر ایسلندی می‌باشند. هرچند تایلند و نروژ نیز در این زمینه وارد شده‌اند. پرو بیشترین تولید این پروتئین حیوانی را در سطح دنیا دارد. ماهیان استفاده شده در تولید پودر ماهی بیشتر از گروه ماهیان سطحی بوده مانند: ساردین، منهادن، آنچوی و…. که به نوعی از ماهیان چرب نیز هستند، برای تولید پودر ماهی از تمام اعضای بدن یا بخشی از آن استفاده می‌شود.

ویژگی پودر ماهی:

1. کامل‌ترین ماده غذایی بوده
2. فاقد هرنوع ماده ضد تغذیه‌ایی برای آبزیان بوده.
3. قابلیت هضم بالایی دارد.
4. بیش از 70% پروتئین خام دارد.
5. دارای ترکیبات خوش خوراک کننده است.
6. در مرحله لاروی بدشکلی لارو را کاهش می‌دهد.

پودر میگو یا سایر سخت پوستان در خوراک آبزیان

پودر سخت پوستان از ضایعات فرآوری شده میگوهای کوچک، سر میگو، خرچنگ و… تهیه می‌شود. میزان پروتئین این ترکیبات 30 الی 50 درصد است، میزان خاکستر آن بالا است (بین 25 تا 40 درصد) که این مسئله استفاده از آن را محدود می‌کند. اما این پروتئین حیوانی دارای اسیدهای چرب امگا3، کلسترول، کارتینوئیدها و… می‌باشند.

پودر کریل در خوراک آبزیان

کریل نوعی سخت پوست بوده، به دلیل اندازه کوچک حیوان از کل لاشه جهت تأمین پودر استفاده می‌شود. بنابراین این ماده غنی از پروتئین‌ها و اسیدهای چرب ضروری است. با توجه به قیمت بالا، پودر کریل به عنوان یک افزودنی در خوراک آبزیان مطرح می‌شود.

پودر گوشت و پودر استخوان در خوراک آبزیان

پودر گوشت و استخوان در تغذیه موجودات آبزی بیشتر از دام و طیور صنعتی استفاده می‌شود. میزان پروتئین خام این پودر کمتر از 50% بوده زیرا دارای میزان بالای کلسیم و چربی است. اسیدآمینه گوگردی متیونین در آن مقدار بالایی دارد. یکی دیگر از دلایلی که موجب کاهش کیفیت پروتئین پودر گوشت و استخوان شده وجود پلی‌ساکاریدهایی با هضم پذیری پایین در بافت پیوندی می‌باشد. میزان چربی این ترکیب 9%، میزان خاکستر آن 35% و میزان کلسیم آن 12% می‌باشد. استفاده از این ماده غذایی در کشورهای اروپایی به دلیل انتقال برخی بیماری‌ها مانند جنون گاوی ممنوع می‌باشد.

پودر گوشت ضایعات کشتارگاهی در خوراک آبزیان

پودر گوشت از جمله ترکیبات اقتصادی تأمین کننده پروتئین در تغذیه دام، طیور و آبزیان است که از بقایای کشتار دام و طیور به دست می‌آید. میزان استفاده از آن به دلیل خطر وجود آلودگی‌های میکروبی یا شیمیایی نظیر TVN محدود است. در تولید خوراک آبزیان، پودر گوشت به دلیل دارا بودن چربی اشباع بالا ممکن است در فرایند تولید خوراک ایجاد اخلال نماید. معمولا پروتئین پودر گوشت زیر 50 درصد است.

پودر ژلاتین در خوراک آبزیان

پودر ژلاتین محصول جانبی حیوانات خشکی زی به خصوص گاو و خوک می‌باشد که در جیره غذایی به صورت نیمه خالص استفاده می‌شود. ژلاتین حاصل هیدرولیز ناقص کلاژن  پوست حیوانات، تاندون‌ها و لیگامنت‌ها می‌باشد. ژلاتین حاوی 92-88% پروتئین خام بوده ولی فاقد اسیدآمینه ضروری تریپتوفان می‌باشد، قابلیت هضم این پودر بیش از 70% بوده و به عنوان یک منبع پروتئینی مناسب استفاده می‌شود. همچنین ژلاتین به کیفیت فیزیکی خوراک نیز کمک می‌کند.

پودر خون در خوراک آبزیان

معمولا یکی از پسماندهای اصلی کشتارگاه‌های دام و طیور خون می‌باشد، حال اگر خون را به صورتی از موجود استخراج کنیم که هیچ گونه ادرار، مدفوع و یا مویی وارد آن نشود می‌تواند به عنوان منبع پروتئینی ارزشمند در جیره غذایی آبزیان استفاده شود. میزان اسیدهای‌آمینه متیونین، ایزولوسین و آرژنین در پودر خون کم بوده اما دارای مقدار قابل توجهی لوسین می‌باشد.

پودر  پر در خوراک آبزیان

پر یکی از پسماندهای جامد کشتارگاه‌های طیور می‌باشد. این ماده خوراکی برای قابل مصرف بودن باید فراوری شده تا قابلیت هضم آن افزایش یابد. در غیر این صورت آبزی قادر به هضم آن نیست. پودر پر حاوی 85-80% پروتئین می‌باشد و میزان قابلیت هضم آن نباید کمتر از 75% باشد. میزان اسیدهای آمینه لایزین، متیونین و هیستیدین در آن کم بوده ولی میزان اسیدآمینه سیستئین در آن زیاد است.

نگارنده: ساراپارسا کارشناس ارشد تکثیر و پرورش آبزیان