حفظ کیفیت میگوی پرورشی پس از برداشت
1403-04-06
رشد شدید جلبک‌ها و کنترل آن در مزارع میگو
1403-04-07
مقدمه
فیتوپلانکتون از جلبک‌های ریز تک‌سلولی و ارگانیسم‌های شبه گیاه دیگر در محیط دریایی و آب شیرین تشکیل‌شده است.فیتوپلانکتون‌ها با گرفتن دی‌اکسید کربن و مواد مغذی از آب و استفاده از نور به‌عنوان منبع انرژی، اجزای سلولی را از طریق فرایند فتوسنتز تولید می‌کنند.
دو گروه مهم فیتوپلانکتون
- تاژک‌دارها
- دیاتومه‌ها
موارد مصرف فیتوپلانکتون‌ها
فیتوپلانکتون‌ها در موارد زیر استفاده می‌شوند:
- تولید داروها
- مکمل‌های غذایی
- رنگ‌دانه‌ها
- سوخت‌های زیستی
- به‌عنوان خوراک در پرورش انواع آبزیان
نکته: فیتوپلانکتون ها برای تغذیه در تمام مراحل زندگی نرم‌تنان دوکفه‌ای، مراحل اولیه لاروی سخت‌پوستان و زئوپلانکتون ها (مانند روتیفر و کپه پودها) کشت می‌شوند که این‌ها به‌نوبه خود به‌عنوان غذای زنده در پرورش لاروهای آبزیان دیگر نیز استفاده می‌شوند.
کیفیت غذا یکی از عوامل تأثیرگذار بر کیفیت لاروهای میگو بوده و جلبک‌های زنده در تغذیه لاروها، نقش مهمی دارند.
تولید مواد غذایی طبیعی در استخر
تولید مواد غذایی طبیعی در حوضچه عمدتاً به کیفیت آب، در دسترس بودن مواد مغذی و بهره‌وری اولیه بستگی دارد و بسته به پارامترهای هیدرولوژیکی و تولیدکنندگان اصلی موجود در استخرهای پرورش میگو متفاوت است.
جمعیت فیتوپلانکتون‌ها
جمعیت فیتوپلانکتون‌ها نشان‌دهنده یک حلقه حیاتی در زنجیره غذایی است. فراوانی کیفی و کمی پلانکتون‌ها در یک استخر کشت، از اهمیت بالایی در مدیریت موفقیت‌آمیز آبزی‌پروری برخوردار است، زیرا این موارد از مکانی به مکان دیگر و از یک استخر به استخر دیگر در همان منطقه حتی با شرایط اکولوژیکی مشابه متفاوت است.
اهمیت فیتوپلانکتون در محیط پرورش آبزیان
فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون‌ها به تغییرات در کیفیت آب حساس می‌باشند و ازاین‌رو شاخص بسیار خوبی از شرایط زیست مهمی و سلامت آبزیان در استخرها می‌باشند. آن‌ها به سطوح پایین اکسیژن محلول، سطح مواد مغذی بالا، آلاینده‌های سمی، کیفیت پایین غذا یا فراوانی و شکار واکنش نشان می‌دهند. یک تصویر خوب از شرایط فعلی در حوضچه‌ها را می‌توان با نگاه گردن به شاخص‌های پلانکتون، مانند زیست‌توده، فراوانی و تنوع گونه‌ها مشاهده کرد. پرورش موفق آبزیان در استخرها تا حد زیادی به محیط کلی آبزیان بستگی دارد. مدیریت علمی یک توده آب با کسب دانش در مورد عوامل محیطی، به‌ویژه عوامل فیزیکی-شیمیایی و بیولوژیکی که تا حد زیادی بر بهره‌وری آب تأثیر می‌گذارد، ارتباط نزدیک دارد.
پارامترهای کیفیت آب
ترکیبی از متغیرهای فیزیکی و پارامترهای زیستی نقش مستقیمی در حفظ پارامترهای بهینه کیفیت آب در یک حوضچه پرورش میگو دارند. از بین فاکتورهای مختلف زیست‌شناختی، فیتوپلانکتون با حفظ مؤثر سطح اکسیژن، رژیم‌های نوری، تعداد باکتری‌ها و زیست‌توده زئوپلانکتون‌ها، نقش محوری در حفظ کیفیت آب دارد. این نقش مهمی در چرخه نیتروژن دارد و به‌طور مؤثر آمونیاک تولیدشده توسط دفع میگو را جذب می‌کند.
نکته: کیفیت مطلوب آب پیش از شرط پایداری اقتصادی و زیست‌محیطی پرورش ماهی و میگو است.
شکوفایی فیتوپلانکتون‌ها
پیشرفت شکوفایی دیاتومه‌ها، ظهور دینوفلاژلات‌ها و وقوع شکوفایی‌های متناوب نوعی تاژک‌دار میکسوتروفیک، از نزدیک با عواملی مانند درجه حرارت بالاتر، شوری و غلظت فسفات در محیط ارتباط دارد.
چرای مژک‌داران علف خوار- باکتری‌خوار ممکن است شکوفایی گروه‌های نامطلوب فیتوپلانکتون را کنترل کرده و از رشد بهتر میگو، بقای بالاتر و ضریب تبدیل غذایی پایین‌تر حمایت کند. جذب مؤثر آمونیوم و نیترات توسط دیاتومه‌های شکوفا شده و فیتوفلاژلات‌ها احتمالاً از رسیدن غلظت مواد مغذی به یک سطح سمی در محیط، جلوگیری می‌کند و درنهایت باعث تولید و انتقال آب آبزی‌پروری، سازگاربامحیط‌زیست به اکوسیستم مجاور هم خواهد شد.
عوامل مؤثر بر رشد فیتوپلانکتون
رشد فیتوپلانکتون تحت تأثیر عوامل:
- : نور
- دما
- مواد مغذی
- چرا
تغییرات فصلی در فیتوپلانکتون‌ها به انواع عوامل محیطی در محیط آبی مربوط می‌شود و یک عامل تعیین‌کننده عمده در رشد و توسعه فیتوپلانکتون ها است.
رشد، نوع و غلبه یک فیتوپلانکتون خاص (گروه‌های جلبکی) در استخرهای آبزی‌پروری، تحت تأثیر عواملی همچون:
- عوامل فیزیکی
- عوامل شیمیایی
- عوامل بیولوژیکی
- نسبت فسفر-نیتروژن
- فرم و در دسترس بودن مواد مغذی است.
نکات مهم:
- می‌توان از نسبت N/P برای تعیین اینک کدام ماده غذایی محدودکننده باشند، استفاده کرد؛ اما نمی‌توان برای تعیین نرخ رشد نسبی گونه‌ها استفاده کرد.
- فسفر تولید فیتوپلانکتون را در حضور نیتروژن تنظیم می‌کند.
- در یک حوضچه پرورش میگو آب گرمسیری، فراوانی پلانکتون به پویایی مواد مغذی بستگی دارد که تحت تأثیر اقدامات مدیریتی، مطابقت با سطح ذخیره و تغذیه قرار دارد.
- نیتروژن، فسفر و نسبت آن‌ها به‌عنوان شاخص‌های شرایط، سلامت و رشد میگوهای ذخیره‌شده عمل می‌کنند.
ریز جلبک‌های استفاده شده در کارگاه‌های تکثیر
اندازه ریز جلبک‌هایی که به‌عنوان خوراک در کارگاه‌های تکثیر آبزیان استفاده می‌شود، متفاوت است. الزامات زیست‌محیطی، سرعت رشد و ارزش غذایی هنگام انتخاب گونه‌ها برای کشت، مهم است. اکثر مراکز تکثیر، گونه‌های متنوعی را پرورش می‌دهند که در طول چرخه تولید با توجه به‌اندازه، قابلیت هضم، ویژگی‌های کشت و ارزش غذایی، نیازهای متفاوتی را تأمین می‌کنند.
کاربردی‌ترین جلبک‌ها در مراکز تکثیر
یکی از کاربردی‌ترین جلبک‌ها در مراکز تکثیر کشورهای آسیای جنوب شرقی، مکزیک، استرالیا و البته در ایران جلبک کیتوسروس است. جلبک‌های تک‌سلولی کیتوسروس و اسکلتونما از ریز جلبک‌های پرمصرف در اکثر هچری‌ها هستند.
تأثیر سطح مواد مغذی بر جمعیت فیتوپلانکتون‌ها
- فسفر یک ماده مغذی اصلی است که رشد فیتوپلانکتون در استخرهای پرورش آبزیان را تنظیم می‌کند. چراکه به‌طور طبیعی عرضه فسفر نسبت به نیاز فیتوپلانکتون کم است.
- فیتوپلانکتون‌های آب شیرین معمولاً نیتروژن را بیشتر از فسفر متمرکز می‌کنند.
فسفر و کودهای فسفاته
- کودهای فسفاته‌ای که به استخرها زده می‌شود رشد فیتوپلانگتون‌ها را تحریک می‌کند و باعث افزایش پایه شبکه غذایی می‌شود.
- وقتی به استخرها فسفر زده می‌شود، تمایل دارد مستقیماً از آب رسوب‌کرده یا به‌سرعت توسط خاک بستر جذب شود.
- فسفر حاصل از غذای خورده نشده و مدفوع آبزیان می‌تواند باعث رشد بیش‌ازحد فیتوپلانکتون و تخریب کیفیت آب شود.
- یون‌های فسفات می‌توانند به‌سرعت توسط فیتوپلانکتون جذب شوند.
- پس از کود دهی، بخش بزرگی از فسفر واردشده به استخر طی چند ساعت توسط سلول‌های فیتوپلانکتون جذب می‌شود.
- طول عمر فیتوپلانگتون‌ها فقط یک یا دو هفته است و هنگامی‌که آن‌ها می‌میرند، فسفر موجود در سلول‌های آن‌ها به‌سرعت به فسفات محلول و معدنی تبدیل می‌شود.
- یون‌های فسفات جذب نشده توسط فیتوپلانکتون می‌توانند به‌سرعت توسط خاک بستر جذب شوند.
- اثر توأم جذب، توسط فیتوپلانکتون و در جذب خاک بستر، منجر به ناپدید شدن سریع فسفر از آب استخر پس از افزودن کود فسفات است.
اشکال فسفر
- درجاهایی که رسوبات کف اسیدی هستند، فسفر به‌عنوان فسفات آلومینیوم و آهن به ترسیم درمی‌آید.
- در استخرهایی که خاک قلیایی بیشتری دارند، فسفر به‌عنوان فسفات کلسیم تثبیت می‌شود.
- در آب استخرهای حاوی غلظت بالای کلسیم و pH متوسط تا زیاد، فسفات کلسیم می‌تواند بدون درگیری مستقیم خاک کف، مستقیماً رسوب کند.
نکته: بارش مستقیم این ماده یک پدیده رایج در آب استخرهای مناطق خشک و مناطق پر از آب‌شور یا آب دریا است.
غلظت کل نیتروژن آمونیاک
- غلظت کل نیتروژن آمونیاک در استخرها می‌تواند به‌تدریج در طی یک روز تغییر کند.
- تغییر غلظت آمونیاک غیر یونیزه روزانه با افزایش و کاهش pH و دمای آب، در پاسخ به میزان تابش نور خورشید، تغییر می‌کند. البته با پیشرفت دوره‌ی کشت و افزایش میزان تغذیه، نیز تمایل به افزایش دارند.
عوامل موثر بر میزان رشد فیتوپلانکتون
مواد مغذی، نور، دما و میزان چرا تعیین‌کننده میزان رشد فیتوپلانکتون ها در هر فصل هست. تغییرات فصلی تراکم فیتوپلانکتون، یک عامل تعیین‌کننده عمده در رشد و توسعه کل فیتوپلانکتون ها است.
رشد، تنوع و غلبه یک فیتوپلانکتون خاص (گروه‌های جلبکی) در استخرهای آبزی‌پروری تحت تأثیر عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، نسبت فسفر- نیتروژن و فرم و در دسترس بودن مواد مغذی است.
دیاتومه‌ها
رابطه زیادی بین فراوانی فیتوپلانکتون و سطح نیترات، فسفات و سیلیکات در آب وجود دارد. در رابطه با نقش سیلیکات، رابطه‌ای بین فراوانی نسبی دیاتومه‌ها، نسبت نیتروژن: سیلیسیم، غلظت سیلیسیم و در دسترس بودن نیترات وجود دارد. ازآنجاکه دیاتومه‌ها به‌ندرت با کاهش کیفیت آب در ارتباط هستند، حضورشان در استخرهای آبزی‌پروری مطلوب تلقی می‌شوند و برای بسیاری از گونه‌های پرورشی و به‌ویژه پست لاروهای میگو، از ارزش غذایی خوبی برخوردار هستند.
اهمیت جالبک های دریایی در تغذیه میگو پرورشی
نگارنده: فرزانه امانی کارشناس ارشد تکثیر و پرورش آبزیان
