پرورش میگو یک فرایند به هم پیوسته و حساس است که اگر تمام مراحل آن از آغاز ( آماده سازی استخر) تا پایان (برداشت محصول ) با دقت و به صورت گام به گام و کامل انجام نشود، منجر به ایجاد خسارات جبران ناپذیر خواهد شد. آماده سازی استخر شامل مجموعه عملیاتی می‌شود که پرورش دهنده را از ایجاد یک محیط مناسب برای ذخیره سازی پست لارو میگو اعم از خاک کف استخر و آب فراهم شده جهت پرورش میگو، مطمئن می‌سازد.مزارع موفق پرورش میگو معمولاً دستورالعمل‌های مشخص و ثابتی برای آماده‌سازی دارند. به دلیل کف‌زی بودن میگو، آماده‌سازی استخر نقش بسیار مهم و اختصاصی در پرورش دارد.کیفیت آب نزدیک به کف می‌تواند بسته به شرایط بستر، برای زندگی میگو مناسب نباشد.

آماده‌سازی گام به گام استخرها

میگوها موجودات حساسی بوده که مستعد بیمار شدن هستند، بنابراین باید عوامل بیماری‌زای باقیمانده از دوره قبلی پرورش حذف و از ورود عوامل جدید جلوگیری به عمل آورد.

آماده‌‌سازی دقیق و سخت‌گیرانه اگر چه ظاهراً موجب افزایش هزینه تولید بدلیل خرید مواد، لوازم و دست‌مزدکارگر خواهد شد، ولی باعث ایجاد شرایط مناسب برای تولید با کیفیت‌تر و بازدهی اقتصادی بیشتر در پایان دوره می‌شود. یکی از موارد مهمی که بیشتر پرورش دهندگان میگو، بویژه در پرورش نوبت دوم، به آن توجه کافی نمی‌نمایند آماده‌سازی گام به گام استخرهای پرورش است.

آماده‌سازی گام‌به‌گام استخرها شامل مراحل مختلف بوده که عبارت از: تخلیه آب یا خشک نمودن استخر (زهکشی مناسب)، خارج نمودن بقایای رسوبات دوره پرورش قبلی (بقایای رسوبات قبلی بیشتر به شکل خاک سیاه می‌باشد)، نمونه‌برداری از خاک استخر به‌منظور تعیین میزان اسیدیته خاک، شستشوی اولیه کف استخر، شخم زدن، آهک‌پاشی، شستشوی مجدد استخر و سپس آبگیری استخر می‌باشد.

علاوه بر موارد بالا، شكل ديواره استخر و عمق آن نيز بايد به گونه‌ای باشد كه حداكثر ظرفيت نگهداری آب را داشته و فرسايش ديواره بدلیل جريانات آبی داخل استخر ناشی از فعالیت هواده‌ها يا وزش باد از عمق استخر نكاهد. كاهش عمق آب استخر موجب افزايش شوری و نیز رشد جلبك‌های ناخواسته نظیر لب لب را بدنبال خواهد داشت.

اهداف آماده سازی گام به گام

• از بین بردن موجودات شکارچی و رقابت کننده
• کاهش تجمع مواد آلی در خاک استخر
• اکسید نمودن سولفید هیدروژن، آمونیاک، نیتریت و متان در خاک استخر
• افزایش شکوفایی پلانکتونی
• تنظیم pH آب و خاک در استخر
• آماده نمودن شرایط محیطی مناسب برای رشد بهتر میگوها

مراحل آماده سازی گام به گام

گام اول: تخلیه آب

 استخرهای تازه احداث شده‌ای که برای اولین بار پرورش میگو در آنها انجام می‌شود لازم است قبل از معرفی بچه میگوها، استحکام نسبی آنها مورد آزمایش قرار گیرد برای این کار 1 الی 1/2 متر از عمق 2 متری استخرها، آبگیری شده و پس از بررسی و اطمینان از استحکام دیواره‌ها پس از 48 الی 72 ساعت آب استخرها تخلیه می‌شود. اگر از زمان آزمایش استحکام استخرها بیش از 2 ماه تا شروع عملیات پرورش میگو طول بکشد نیاز به شستشوی مجدد استخرها است به این منظور استخرها 40 تا 60 سانتی متر آبگیری شده و پس از 24 الی 48 ساعت آب استخرها تخلیه می‌گردد.

پس از پایان یک دوره پرورش میگو نیز آماده سازی استخر بلافاصله بعد از برداشت محصول آغاز می‌شود. بعد از برداشت محصول به ارتفاع 30 تا 50 سانتیمتر در استخر آبگیری شده و گاهی تا دو بار عمل شستشو تکرار می‌شود، تا خاک سیاه (لجن) و رسوبات باقی مانده از دوره قبلی پرورش تا حدودی خارج شوند. درسیستم پرورش متراکم و نیمه متراکم از وسایل مکانیکی خاصی جهت خارج کردن خاک سیاه استفاده می‌شود.

گام دوم: خشک کردن كف استخر

بعد از شستشوی بستر استخر تمام ورودی ها و خروجی‌ها بایستی به طور کامل بسته شوند تا از ورود آب جلوگیری شود چرا که در غیر این صورت لایه ای از نمک بر اثر تبخیر آب در کف استخر باقی می‌ماند. بستر استخر باید به مدت 10 تا 15 روز در معرض نور خورشید خشک شود تا اینکه خاک بستر استخر ترک بخورد.

استخرهایی که خوب خشک شده‌اند دارای ترک‌هایی با عمق بیش از 20 سانتیمتر هستند.

خشک کردن بستر استخر با تابش نور خورشید سبب می‌شود تا :

1. سطح رسوبات در معرض هوا و هوادهی قرار گیرد.
2. ترکیبات سمی برای میگو نظیر CH₄/ NO₂ /NH₄/ H₂S اکسیده شوند.
3. مواد آلی تجزیه و تبدیل به مواد معدنی شوند.
4. بستر استخر ضد عفونی شود.
5. موجودات مزاحم و لارو موجودات ناخواسته حذف شوند.

گام سوم: خارج كردن خاک سياه و بقایای باقیمانده از دوره قبلی پرورش

خاك‌هایی كه ترك خورده‌اند بوسيله نيروی انسانی و يا ماشين آلات جمع آوري شده و به خارج از استخر حمل می‌گردند. در صورت استفاده صحیح از هواده طی دوران پرورش، اين خاك‌های سياه در قسمت مركزی استخر جمع شده و حمل آنها به خارج از استخر به سادگی صورت می‌گيرد. اگر این اتفاق نیوفتد اين مواد در سراسر استخر پخش شده و جمع‌آوری آنها مستلزم صرف وقت و هزينه زيادی خواهد بود.

گام چهارم: نمونه برداری از خاک كف استخر

در طي اين مرحله بلافاصله پس از خارج كردن خاك‌هاي سياه و در حالي‌كه خاك استخر هنوز داراي رطوبت است از خاك استخرها نمونه‌ برداری صورت می‌گيرد. اين نمونه‌ برداري از عمق 10 سانتيمتری خاك انجام می‌شود.

مزاياي نمونه برداری

1. تعيين pH خاك
2. تعيين ميزان مواد آلي كه قابليت اكسيداسيون دارند.
3. تعيين ميزان آهن آزاد

گام پنجم: شستشوی کف استخر

برای شستشوی کف استخر پس از خارج کردن خاک سیاه آن، دوباره استخر را 30 تا 40 سانتيمتر آبگیری كرده و بعد از يك روز آب تخليه می‌شود. اين شستشو جهت خارج كردن رسوبات باقي مانده و گازهای سمی آزاد شده از خاك می‌باشد. اين عمل برای استخرهايی كه لایه برداری از خاك كف آنها انجام شده بسيار ضروری است.

گام ششم: شخم زدن كف و تسطیح بستر استخر

بعد از خاتمه اعمال مربوط به مرحله قبل باید بستر استخر به صورت عرضی شخم خورده و تسطیح شود.

اهداف شخم زدن در آماده سازی گام به گام:

• افزایش سطح تماس خاک و هوا (تا ده برابر بیشتر می‌شود).
• افزایش میزان عمل اکسیداسیون
• آزاد شدن گازهای سمی محبوس در خاک استخر مانند آمونیاک و متان
• افزایش سطح تماس خاک با آهک هنگام آهک‌پاشی

اصلاح شیب بستر استخر و دیواره‌ها در آماده سازی گام به گام

در این مرحله تصحیح و تنظیم شیب بستر به سمت دریچه خروجی بسیار مهم است. این امر در تعویض آب و تمیز نگهداشتن منطقه تغذیه میگو تاثیر بسزایی دارد. همچنین ممکن است که بر اثر فرسایش دیواره‌ها نیاز به برداشت خاک‌های فروریخته در پای دیواره باشد. این کار سبب می‌شود که منطقه تغذیه میگو تا لبه بالایی استخر ادامه یابد.

اصلاح کانال خروجی آب در آماده سازی گام به گام

در صورتی که کف زهکش بالاتر از بستر استخر باشد، نیاز به برداشت خاک و ایجاد شیب مناسب در زهکش است که این مقدار بایستی حداقل به اندازه‌ای باشد که کف زهکش 30 سانتیمتر پائین‌تر از بستر استخر باشد.

گام هفتم: آهک پاشی

پس از شخم زدن كف استخر و هوادهی خاك و تسطيح آن، بايد عمل آهک ‌پاشی انجام شود.

اهداف اصلی آهک پاشی در آماده سازی گام به گام

• اصلاح pH خاک‌های اسيدی
• از بين بردن ارگانسيم‌های مضر و بيماری زای خاك استخر
• ايجاد استحكام در لايه سطحی خاك
• افزايش دسترسی پلانکتون‌های گياهی و ارگانسيم‌های ديگر به عناصر كلسيم، منیزيم و فسفر
• رسوب مواد سمي از طريق تركيب آهك با آب و ايجاد يون كربنات، جذب يون‌های آهن، آلومينيوم و منگنز و جلوگيري از حضور آنها در محيط زيست ميگو
• جلوگيري از تجزيه شدن ذرات آهن موجود در خاك‌های هوموسی كه به صورت يك لايه ژلاتينی در كف استخر قرار دارد.
• توليد گاز كربنيك

انواع آهک‌های مورد استفاده در استخرهای پرورش ميگو

معمولا در آبزی پروری از انواع آهک‌های زیر با کاربردهای متفاوت استفاده می‌شود.

1. آهک زنده (آهك سوخته)كه از حرارت دادن سنگ آهك حاصل مي گرددCaO
2. آهک آبدار كه از تركيب آهک زنده و آب حاصل مي‌شود Ca(OH)₂
3. سنگ دولوميت خرد شده CaMgCO₃
4. آهک کشاورزی CaCO₃ 

گام هشتم: نصب کت واک ها و تجهیزات مرتبط با آب ورودی

حداقل باید 4 عدد کت واک در وسط 2 دیواره طولی استخر نصب شود بطوری که تا انتهای شیب دیواره استخر ادامه یابد. در این حالت سینی های غذادهی بر روی کت واک ها طوری نصب می‌شوند که در فاصله حدودا 5 سانتیمتری بستر استخر قرار گیرند.

فيلتراسيون

نكته بسيار قابل توجه در عمليات آبگيری استخرها كه بايد هميشه مورد توجه هر پرورش دهنده قرارگيرد، استفاده صحيح و مناسب از توری های مختلف براي جلوگيری از ورود مواد زايد (اجرام شناور) و موجودات ناخواسته به استخرهاي پرورشي است. به اين منظور از صافي ها و توری های مختلف استفاده می‌شود. نصب توری در محل‌های مورد اشاره زير بسيار ضروری است.

• دور سوپاپ لوله مكش پمپ هاي آبگيري
• دور دهانه لوله دهش (محل ورودي آب از لوله به حوضچه ذخیره)
• ابتداي كانال ورودي آب به مزرعه (جلوي خروجي آب از حوضچه ذخیره)
• در مسير كانال ورودي آب (كانال بتونی)
• در دريچه وروردی آب به استخر

لازم به يادآوری است كه چشمه توری های مورد استفاده؛ بايد به ترتیب نصب از اولين مرحله ورود آب با چشمه بزرگتر در نظر گرفته شود. به طوری كه چشمه توری دريچه ورودی آب به استخر پرورش (مرحله نهایی آبگیری) ریزترین چشمه را دارا باشد.

توجه: طی مراحل آماده سازی استخر، لازم است نسبت به پاکسازی نمودن بارناکل های چسبیده به سازه ها، وسایل و ابزارآلات مورد استفاده مانند سازه های ورودی و خروجی آب، توری ها، سینی های غذادهی، کت واك‌ها، شاخص ها، شاندورها، دستگاه های هوادهی و .. بوسیله کاردك اقدام شود.

گام نهم: آبگیری

معمولا طی دو مرحله انجام می‌شود.

  آبگيري اوليه و ايجاد شكوفايی پلانكتونی

در اين مرحله اغلب استخر را تا ارتفاع 50-40 سانتيمتر آبگيري مي‌نمايند و عمليات مبارزه با موجودات ناخواسته و سپس كوددهي به منظور غني نمودن و بارورسازي آب استخر (20 كيلوگرم اوره و 6 كيلوگرم كود سينگل سوپر فسفات در هکتار) انجام می‌شود. کوددهی اولیه از الزامات آماده سازی شرایط مناسب برای ایجاد غذای طبیعی (فیتوپلانکتون) در آب استخر قبل از معرفی پست لاروها است.

با رعایت مسائل بهداشتی استفاده از شیرابه کود حیوانی (گاوی یا گوسفندی) نیز در غنی سازی محیط برای شکوفایی پلانکتونی موثر می باشد.

در اين مرحله به علت رشد سريع جلبک لب لب؛ در كف استخر، نبايد ارتفاع آب مدت زمانی طولانی در اين حد نگه داشته شود و حداكثر 2 تا 3 روز بعد؛ مرحله دوم آبگيری باید انجام شود.

آبگيری دوم

پس از بارور شدن آب استخر و قبل از عمليات رهاسازی بچه ميگوها، بايد استخر را تا ارتفاع 80 تا 100 سانتيمتر آبگيری نمود. همانطورکه قبلا گفته شد نكته بسيار قابل توجه در عمليات آبگيری استخرها كه بايد هميشه مورد توجه هر پرورش دهنده قرار گيرد استفاده صحيح و مناسب از توری‌های مختلف براي جلوگيری از ورود مواد زايد (اجرام شناور) و موجودات ناخواسته به استخرهاي پرورشی است. در برخی موارد آبگیری استخرها در یک مرحله و به صورت نهایی انجام می‌شود. اگر امکانات هوادهی مستمر در طی دوره پرورش فراهم باشد، عمق مفید آبگیری نهایی می‌تواند حدود 2 تا 2/5 متر در نظر گرفته شود. این امر حفاظت از میگوها از تابش آفتاب و گرم شدن بیش از حد آب استخر در روزهای گرم فصل پرورش را در پی خواهد داشت.

یافته قابل ترویج

اکیدا توصیه می‌شود ، آماده سازی استخرها بلافاصله پس از برداشت میگوها شروع شود. موکول کردن آماده سازی به زمان اندکی قبل از آغاز دوره بعدی پرورش، موجب کاهش اثربخشی و وارد آمدن خسارت به تاسیسات مزرعه و ساختمان استخرها و در نتیجه عدم موفقیت در تولید محصول با کیفیت خواهد شد.

بهتر است در سیستم های پرورش نیمه متراکم و متراکم به دلیل میزان زیاد لجن (خاک سیاه)  رسوب کرده طی فعالیت‌های دوره پرورش، شستشوی استخر پس از برداشت محصول، 2 تا 3 بار انجام شود. در صورت وجود شرایط مناسب آب و هوایی حتما فرصت کافی برای خشک شدن بستر استخر با نور خورشید فراهم شود.

شخم زدن کف استخر بیش از یک بار می‌تواند در بالا بردن کیفیت خاک و کاهش هر چه بیشتر مواد آلی آن کمک نماید. حتی می‌توان در یک مرحله عمود بر شخم‌های قبلی یک بار دیگر شخم زنی را انجام داد تا تمامی کلوخ‌های خاک خرد شده و به تکه های کوچک‌تر تبدیل شوند.

در تسطیح بستر استخر، اصلاح شیب بندی و ترمیم دیواره ها دقت لازم و حوصله کافی لحاظ شود. قبل از انجام عملیات آهک پاشی و برای انجام برآورد صحیح از میزان آهک مصرفی، نمونه  برداری از خاک بستر و تعیین pH میتواند تعیین کننده باشد. برای خاک‌های اسیدی تر آهک بیشتری مورد نیاز است. در زمان آهک پاشی به افراد توصیه شود با قرار گرفتن پشت به باد و در جهت وزش باد آهک را پخش نمایند تا از خطر ریختن آهک بر روی بدن و چشم آنان جلوگیری شود. پیشنهاد می‌شود در صورت امکان برای افزایش کیفیت خاک از زئولیت استفاده شود. میزان کوددهی اولیه به آب استخر بر اساس شدت تابش نور خورشید تنظیم شود. افزودن کود به میزان زیاد موجب شکوفایی شدید پلانکتونی در زمانی کوتاه و کاهش کیفیت آب استخر خواهد شد.

نتیجه گیری

مدیران مزارع پرورش میگو با توجه به دانش، مهارت و امکانات موجود، روش ها و تدابیر مختلفی را برای آماده سازی گام به گام استخرها بکار می‌گیرند. ساده انگاری و کوتاهی در این امر بویژه در سیستم های پرورش متراکم و نیمه متراکم، علاوه بر افزایش هزینه، کاهش شدید تولید، فرسودگی تاسیسات و کاهش سطح مفید کشت موجب خارج شدن زودهنگام استخرهای پرورش از چرخه تولید می‌شود.

برخی از پرورش دهندگان پس از برداشت موفق محصول به آماده سازی مزرعه برای شروع فعالیت در دوره بعد به اندازه کافی توجه ندارند و اغلب این غفلت منجر به افزایش تلفات ثانویه در دوره پرورش بعدی می‌شود. همچنین ضروریست که بیشتر فعالیت‌های اساسی تعمیر و نگهداری مزرعه میگو در فاصله بین دو دوره تولید به اتمام برسد، زیرا این کار از وقوع خطرات مکرر و ایجاد استرس در طول دوره پرورش جلوگیری می‌نماید.

نتایج آماده سازی مناسب استخرهای پرورش میگو موارد زیر را شامل می‌شود:

1. ریشه کنی و از بین بردن شکارچیان و رقابت کنندگان غذایی میگو
2. از بین بردن مواد آلی موجود در خاک استخر
3. اکسیداسیون سولفید هیدروژن، آمونیاک، نیتریت، یون آهن، متان محبوس در خاک
4. ایجاد شرایط مناسب برای بلوم جلبکی در آب استخر با استفاده از کودهای آلی و معدنی
5. تنظیم pH خاک و آب استخر

نگارنده: فرزانه امانی کارشناس ارشد تکثیر و پرورش آبزیان