پروبیوتیک

واژه پروبیوتیک از کلمه یونانی Life Pro به معنی “برای زندگی” مشتق شده است . Gatesoupe در سال 1991 تعریف جامعی از پروبیوتیک را ارائه داد: “سلول‌های تک یاخته‌ای که از طریق ورود به دستگاه گوارش میزبان و دارا بودن قابلیت زنده مانی در روده، با هدف بهبود سلامتی میزبان مورد استفاده قرار می‌گیرند”. سابقه استفاده از پروبیوتیک‌ها به عنوان مکمل غذایی برای حیوانات پرورشی به دهه 1991 برمی‌گردد. پروبیوتیک‌ها عموماً از منابع انسانی بوده و به عنوان باکتری‌های غیر بیماری زا محسوب می‌شوند. انتخاب گونه‌های پروبیوتیک عمدتاً بر پایه سابقه تاریخی استفاده از آنها برای مدت‌های طولانی بدون داشتن عوارض جانبی مضر، صورت می‌گیرد.

معیارهای مطرح برای استفاده از گونه‌های باکتریایی مناسب عبارتند از:

1. عدم بیماری زایی
2. مقاومت و زنده ماندن در فرآیند ساخت
3. زنده و فعال ماندن در دستگاه گوارش که به معنی مقاومت در برابر اسید معده و اسیدهای صفراوی
4. توانایی اتصال به سلول‌های اپی تلیال روده
5. توانایی ممانعت از رشد عوامل بیماری زا از طریق تنظیمpH، ترکیبات ضدباکتری،حذف رقابتی آنها یا کاهش جمعیت آنها داخل دستگاه گوارش
6. توانایی تثبیت فلور باکتریای روده

خواص و مکانیسم عمل پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها معمولا از طریق تعدیل فلور میکروبی دستگاه گوارش که می‌تواند مانع فعالیت عوامل بیماری زا ، افزایش کارایی سیستم ایمنی، اثرات مفید تغذیه‌ای و همچنین افزایش توان سد موکوسی روده‌ها گردد روی میزبان خود اثر مثبت برجای می‌گذراند.

میکروارگانیسم‌های مورد استفاده جهت تهیه پروبیوتیک باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند:

1. به عنوان عامل بی‌خطر شناخته شده باشند.
2. باید به صفرا، اسید هیدروکلریک و ترشحات لوزالمعده مقاوم باشند.
3. سیستم ایمنی را تحریک کنند.
4. نفوذپذیری روده را کاهش دهند.
5. اسید لاکتیک تولید کنند.
6. قادر به زنده ماندن در هر دو شرایط اسیدی معده و قلیایی دوازدهه باشند.

مهار رقابتی باکتری‌های بیماریزا و آثار ضد میکروبی

باکتری‌های پروبیوتیک انواع مختلفی از ترکیبات شیمیایی شامل باکتریوسین‌ها، سیدروفورها، لیزوزیم‌ها، پروتئازها و پراکسیدهای هیدروژن در روده میزبان تولید می‌کنند و بنابراین مانع از گسترش عوامل بیماری زا و نیز تغییرات PH روده ای به علت تولید اسیدهای آلی می‌شوند. پروبیوتیک‌ها به دلیل تشکیل اسیدهای آلی و باکتریوسین، میکروبیوتای روده را بهبود می‌بخشند.

بهبود قابلیت هضم و تولید مواد مغذی و تحریک رشد

میکروارگانیسم‌ها بر روندهای گوارشی آبزیان اثر مثبت دارند.

Bacteroides و Clostridium.Sp به تغذیه میزبان، به ویژه با تهیه اسید‌های چرب و ویتامین‌ها کمک می‌نمایند. یکی از فعالیت‌های مورد انتظار از پروبیوتیک‌ها اثر مستقیم بر رشد میگو و همچنین جذب مواد مغذی از طریق فراهم آوردن مواد مغذی و یا ویتامین‌ها است.

تأثیر بر کیفیت آب

کیفیت آب به خصوص با استفاده از Bacillus.SP بهبود یافته است. باکتری‌های گرم مثبت مبدل بهتری برای ماده آلی به  Co2 هستند. در طول دوره تولید، سطوح بالایی از باکتری‌های گرم مثبت می‌تواند به حداقل رساندن ذرات معلق آلی مفید باشد.

پربیوتیک

واژه پربیوتیک برای اولین بار توسط Gibson and Roberfroid در سال 1995 استفاده شد. مصرف مداوم این ترکیبات می‌تواند به رشد باکتری‌های سودمند دستگاه گوارش یا پروبیوتیک‌ها کمک شایانی کند. پربیوتیک‌ها مواد غذایی غیرقابل هضم توسط میزبان هستند که از طریق تحریک رشد یا فعال کردن یک یـا تعداد محدودی از گونه‌های باکتریایی مفید روده‌ای، اثرات سودمندی بر ایمنی میزبان داشته و سلامتی آن را بهبود مـی‌بخشند.

ویژگی‌های یک پربیوتیک خوب

• یک ترکیب پربیوتیک نباید تحت هیچ شرایطی توسط میزبان گوارش گردد.
• پربیوتیک نباید قبل از رسیدن به روده بزرگ در بخش‌های ابتدایی از جمله معده و روده کوچک جذب گردد.
• ترکیب پربیوتیک باید حتماً توسط یک یا تعداد محدودی از باکتری‌های مفید روده و به صورت انتخابی تخمیر گردد.
• ترکیب پربیوتیک می‌بایست ترجیحاً با اصلاح فلور میکروبی روده، اثرات سلامت بخشی را که می‌تواند برای میزبان مفید باشد، تحریک نماید.

اثرات پربیوتیک بر سیستم ایمنی بدن

پربیوتیک می‌تواند جامعه میکروبی دستگاه گوارش را تغییر داده و پاسخ‌های ایمنی غیراختصاصی را افزایش دهد. تخمیر پربیوتیک در روده بزرگ توسط باکتری‌ها باعث اصلاح قابل توجهی از فلور باکتریایی آن می‌شود، چرا که این الیگوساکاریدها به عنوان بستری برای رشد و تکثیر باکتری های بی هوازی، بویژه بیفیدوباکتریوم، و در نتیجه مانع رشد باکتری‌های فاسد کننده و بیماری زای حاضر در روده بزرگ می‌شود. آنها موادی را تولید می‌کنند که سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند و بنابراین حفاظت میزبان را در مقابل عفونت افزایش می‌دهد. پربیوتیک می‌تواند جامعه میکروبی مجاری دستگاه گوارش را بهبود ببخشد تا پاسخ‌های ایمنی غیراختصاصی را افزایش دهد.

سین بیوتیک و کاربرد آنها

ترکیبی از پروبیوتیک و پربیوتیک که به واسطه تحریک انتخابی رشد و یا از طریق فعال کردن متابولیسم یک یا تعداد معدود از باکتری‌های تقویت کننده سلامتی، اثرات سودمندی بر میزبان دارند و منجر به بهبود بقا و رشد و در نهایت رفاه میزبان می‌گردد. در آزمایش‌های متعددی که در آن‌ها استفاده از سین بیوتیک‌ها در تغذیه آبزیان مختلف صورت گرفته است، نتایج بسیار مطلوبی همچون بهبود کارایی رشد، تغذیه و بازماندگی بالاتر، بهبود پاسخ ایمنی، افزایش آلبومین و پروتئین کل سرم، افزایش فلور باکتریایی مفید روده، کاهش میزان مرگ و میر هنگام چالش با عوامل بیماری زا و کاهش باکتری های ویبریو در دستگاه گوارش ماهی و میگو به دست آمده است.

از دیگر مزایای استفاده از سین بیوتیک‌ها که اهمیت بسیار بالایی در پرورش آبزیان دارد، بهبود کیفیت آب مزارع پرورشی می‌باشد.

پربیوتیک در مخلوط سین بیوتیک باعث زنده ماندن میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک در روده می‌شود و فعالیت باکتری‌های درونی میزبان را تحریک می کند.

مقاله مرتبط:

تغذیه آبزیان و بررسی استفاده از افزودنی‌های خوراک در آن

نگارنده: سارا پارسا کارشناس ارشد تکثیر و پرورش آبزیان