مقدمه

ازجمله خرچنگ‌های مشاهده‌شده در سایت‌های پرورش میگو، خرچنگ ویولن‌زن متعلق به جنس Uca و از خانواده Ocypididae می‌باشند. در بسترهای ساحلی زندگی می‌کنند و از مواد آلی ریز بر روی سطح رسوبات تغذیه می‌کنند. خرچنگ‌های ویولن‌زن در محیط‌های پویای ساحلی زندگی می‌کنند و در آنجا به جست‌وجوی غذا می‌پردازند، از لانه‌هایشان مراقبت می‌کنند و از شکارچیان فرار کرده و ارتباط جفت‌یابی جالبی دارند.

مراحل زندگی

مراحل اولیه زندگی آن‌ها به‌صورت پلانکتونی و شناور در دریا هستند و پس از پوست‌اندازی، لاروشان در مناطق جزر و مدی می‌نشینند و ثابت می‌شوند. خرچنگ‌های بالغ در سوراخ‌های پهنه‌های گلی و ماسه‌ای بین جزر و مدی، به‌صورت متراکم و در کلنی‌هایی از سنین، جنس و گونه‌های مختلف زندگی می‌کنند. خرچنگ‌ها در زمان جزر، به سطح آب آمده و از جلبک‌ها، باکتری‌ها و مواد آلی سطح تغذیه می‌کنند. آن‌ها در شرایط مطلوب، هر هشت هفته یک‌بار، پوست‌اندازی کرده و رشد می‌کنند.

نکته: حضور خرچنگ‌ها به‌عنوان ناقلین بالقوه عامل بیماری، موجب گسترش بسیاری از بیماری‌های ویروسی، به‌ویژه بیماری ویروسی لکه سفید در مزارع پرورش میگو می‌شود.

شکل 1. جنس نر خرچنگ ویولن‌زن

شکل 2. جنس ماده خرچنگ ویولن‌زن

پراکنش

خرچنگ‌های ویولن‌زن در سه منطقه گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدله گرم یافت می‌شوند. پراکنش و دوره فعالیت آن‌ها در نواحی معتدله‌ی گرم به‌شدت تحت تأثیر دمای محیط قرار دارد و تولیدمثل آن‌ها نیز در گرم‌ترین فصول سال رخ می‌دهد. درحالی‌که در ماه‌های سرد سال در داخل تونل‌های گلی خود به حالت غیرفعال باقی می‌مانند. این جانوران پراکنش وسیعی در طول پهنه‌های جزر و مدی به‌خصوص در اقیانوس‌های هند و آرام داشته و زیستگاه‌های مختلفی را اشغال می‌کنند.

Uca sindensiss گونه‌ای از خرچنگ‌های ویولن‌زن است که در خلیج‌فارس و دریای عمان مشاهده‌شده است.

شکل 3. نمایی از جنس نر uca sindensiss

نقش خرچنگ‌ها در مزارع پرورش میگو

خوراک آبزیان پرورشی به‌عنوان منبع غذایی مناسبی برای بی‌مهرگان کف زی هستند؛ بنابراین حضور خرچنگ‌های ویولن‌زن یا نقب‌زن در مزارع پرورشی اجتناب‌ناپذیر است. وجود خرچنگ‌ها در مزارع پرورش میگو همواره به‌عنوان ناقلین بالقوه بیماری‌های میگو به‌ویژه بیماری سندروم ویروسی لکه سفید بشمار می‌روند.

1. خرچنگ‌ها می‌توانند به‌عنوان مخازن و حاملین ویروس و بیماری عمل نموده و تهدیدی جدی برای سیستم‌های پرورشی می‌باشند.
2. این خرچنگ‌های در مزارع پرورش میگو و کانال‌های آب‌رسان و زهکش مجاور آن‌ها با ایجاد حفره زیست می‌کنند و نقش مؤثری در انتقال ویروس بیماری لکه سفید ویروسی دارند.
3. علاوه بر رقابت در مصرف جیره غذایی روزانه میگوها، با ایجاد حفره در کف استخر و دیواره‌های آن موجب نشت آب از آن‌ها می‌شوند.
4. در بسیاری از موارد حضور این خرچنگ‌ها در استخرها باعث آسیب رساندن به توری‌های دریچه‌های استخر به‌ویژه توری‌های تخلیه از کف شده و گاهی حتی موجب پاره شدن آن‌ها می‌شوند؛ که این امر موجب فرار میگوها و ورود آن‌ها به کانال زهکشی می‌شود.

شکل 4. نمایی از جنس نر uca sindensiss در کانال زهکش

شکل 5. نمایی از حفره دالان در دیواره استخرهای پرورش میگو

راه‌های کنترل و پیشگیری

• ویروس عامل بیماری لکه سفید قادراست 5 تا 7 روز در آب زنده مانده و بیماری‌زایی خود را حفظ کند؛ بنابراین یکی از راه‌های انتقال بیماری به مراکز تکثیر و مزارع پرورش، آب ورودی به آن‌ها است.
• آب ورودی ممکن است حامل تعداد زیادی از حاملین ویروس مثل پلانکتون‌ها، لارو آبزیان اعم از ماهی و میگو وحشی و سایر جانداران دیگر نیز باشد؛ بنابراین بهتر است آب قبل از استفاده در مزارع و مراکز تکثیر ضدعفونی شده و سپس استفاده گردد.
• به‌منظور جلوگیری از ورود این موجودات ناخواسته به داخل استخر می‌توان استخرها را مجهز به توری‌های خرچنگ گیر به‌ویژه در دیواره‌های استخرها و دریچه‌های خروجی نمود.

شکل 6. نمایی از نصب توری خرچنگ گیر در اطراف مزارع پرورش میگو

• به‌منظور تهیه آب مناسب جهت پرورش میگو و کنترل ورود موجودات ناخواسته بخصوص خرچنگ‌ها به مزارع پرورش میگو لازم است آب ورودی در ایستگاه آبگیری با شرایط مطلوب فیلتر شده و قبل از ورودی به استخرها در مکان دیگری به‌عنوان استخر ذخیره ضدعفونی و سپس برای استفاده وارد استخرهای پرورشی گردد.

خرچنگ‌های موجود در مزارع پرورش میگو

نگارنده: فرزانه امانی کارشناس ارشد تکثیر و پرروش آبزیان