مقدمه

تغذیه مناسب و بهینه یکی از ارکان اساسی در پرورش ماهی سی باس در قفس است که تأثیر مستقیمی بر رشد، سلامت و کیفیت تولیدات دارد. این ماهی با ویژگی‌های خاص خود در سیستم‌های پرورشی قفس، نیازهای تغذیه‌ای متفاوتی از دیگر گونه‌ها دارد و تأمین مقادیر مناسب پروتئین‌ها، لیپیدها، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی، می‌تواند به بهبود بهره‌وری، کاهش بیماری‌ها و افزایش کیفیت گوشت ماهی کمک کند. درک دقیق نیازهای غذایی سی باس و استفاده از جیره‌های متعادل و تخصصی نه تنها به رشد سریع‌تر و سالم‌تر ماهی کمک می‌کند، بلکه بر پایداری اقتصادی صنعت پرورش ماهی نیز تأثیرگذار است. در این راستا، توجه به تغذیه سی باس در تمام مراحل رشد، از نوزادی تا بالغ شدن، می‌تواند کلید موفقیت در تولید و پرورش ماهی‌های سی باس با کیفیت بالا باشد.

ویژگی‌های تغذیه‌ای ماهی سی باس

• ماهی باراموندی، شکارچی فرصت طلب است.
• این ماهی تا سایز 4 سانتی‌متر در محیط طبیعی زندگی خود از سخت پوستان ریز نظیر کوپه پودا و آمفی پودا تغذیه می‌نمایند.
• ماهی‌های بزرگ‌تر، از سخت پوستان درشت همچون میگوهای خانواده پنائیده و پالمونیده استفاده می‌کنند.
• عمدتا ماهی‌های باراموندی را در مزارع پرورش با پلت‌های ترکیبی تغذیه می‌کنند با این حال هنوز هم استفاده از ماهی‌های هرز در مناطقی که هزینه تهیه این آیتم‌ غذایی ارزان‌تر از غذای پلت بوده و یا دسترسی به آن آسان‌تر است، معمول می‌باشد.
• در روش تغذیه با ماهی‌های هرز، غذادهی به صورت دوبار در روز و به میزان 8 تا 10 درصد وزن بدن ماهی تا رسیدن ماهی‌ها به وزن 100 گرم انجام می‌شود و پس از آن، با رسیدن وزن ماهی‌ها به بالاتر از 600 گرم، درصد تغذیه به تدریج به 3 تا 5 درصد کاهش می‌یابد. همچنین، بعضا به میزان دو درصد، مخلوط ویتامین به این غذا افزوده می‌شود و یا در برخی موارد، به منظور افزایش حجم غذا با کمترین هزینه، ماهی‌های هرز را با سبوس و یا خرده‌های برنج مخلوط می‌کنند.
• ضریب تبدیل غذایی در پرورش باراموندی با ماهی هرز، بالا بوده و از 4 تا 8 متغیر است.
• در تغذیه باراموندی با غذای پلت، تعداد دفعات غذادهی در ماه‌های گرم سال 2 بار در روز و در ماه‌های سرد سال 1 بار می‌باشد.
• در مزارع بزرگ، غذادهی توسط دستگاه‌های غذاپاش اتوماتیک و در مزارع کوچک‌تر، به صورت دستی انجام می‌شود.

1. تغذیه لارو

لارو ماهی‌­های دریایی و سخت پوستان نیاز بالایی به اسیدهای چرب غیراشباع (HUFA) دارند. سه اسید چرب به طور خاص، (ایکوزاپنتانوئیک اسید، (EPA)، اسید دوکوزاهگزانوئیک (DHA) و اسید آراشیدونیک (ARA))  اهمیت ویژه­‌ای برای بقا و رشد لارو ماهی‌های دریایی دارند. رژیم‌­های غذایی که فاقد مقادیر کافی از این اسیدهای چرب هستند یا دارای نسبت نادرست هستند، ممکن است بقا را کاهش دهند.

 اثراتی که ممکن است در کمبودهای غذایی مشاهده شود:

• ناهنجاری ستون فقرات
• از بین رفتن آبشش
• بدشکلی فک و بد رنگدانه شدن پوست

در طول پرورش لارو باید مراقب بود که رژیم غذایی ارائه شده به لارو ماهی حاوی مواد مغذی کافی برای حفظ رشد، سالم باشد و با تراکمی ارائه شود که کارآمدی را افزایش دهد. محدودیت در تغذیه و تنوع موجب همجنس خواری در جمعیت دسته ماهیان سی بس می­‌گردد.

2. تغذیه مرحله رشد

سی باسی پرورشی که در حوضچه‌ها یا قفس‌­ها است با دو نوع خوراک تغذیه می‌شود، ماهی زباله طعمه­‌ای یا خوراک فرموله شده

3. ماهیان ارزان

• ماهی هنوز یکی از منابع اصلی تغذیه برای ماهی­‌های پرورشی است.
• ماهی طعمه شده باید تازه، تمیز و ارزان باشد.
• خوراک بلافاصله پس از گرفتن منجمد شده باشد و هیچ نشانه‌ای از بیماری را نشان ندهد.
• انواع ماهی طعمه‌ای که معمولاً سی بس از آن تغذیه می‌کند عبارتند از:

1. کفال
2. ماهی مرکب
3. ساردین
4. آنچوی
5. ماهی‌های کوچک دریایی

• نسبت­‌های تبدیل خوراک یا FCR (تعداد کیلوگرم خوراک مصرف شده به ازای هر کیلوگرم ماهی تولید شده) برای جیره‌­های طعمه ماهی از 1:6 تا 1:10 متغیر است، بسته به میزان رطوبت و ارزش غذایی.
• جیره‌های ماهی طعمه‌ شده معمولاً نرخ تبدیل غذایی بالاتری نسبت به جیره‌های پلت‌شده ثبت می‌کنند.
• جیره‌های ماهی طعمه‌ شده معمولاً میزان غیر قابل هضم بالاتری مانند فلس‌ها و استخوان‌ها نسبت به جیره‌های پلت‌شده ثبت می‌کنند.

4. خوراک پلت فرموله شده

معمولاً گلوله‌های خشکی هستند که از پودر ماهی، غلات، ویتامین‌ها، مواد معدنی و همبند‌ها تشکیل شده‌اند. پیکربندی واقعی گلوله‌ها با سازنده متفاوت است و دستور العمل‌های خاص معمولاً محرمانه نگه داشته می‌شوند.

روش‌های تغذیه‌ای سی باس

پرورش­ دهندگان از قیف‌­ها و دمنده‌های تغذیه دستی یا مکانیزه برای توزیع غذا در بین ماهی­‌ها استفاده می­‌کنند.

1. تغذیه با دست

تغذیه با دست معمولا یک یا دو بار در روز انجام می‌شود. یک بار در صبح زود و در صورت لزوم، دوباره بعد از ظهر. مقدار خوراک داده شده توسط فعالیت تغذیه ماهی تعیین می­‌شود. علاوه بر جلوگیری از هدر رفتن غذا، تغذیه با دست به پرورش ­دهندگان فرصتی برای تعامل با ماهی و نظارت بر پیشرفت آن­ها می­‌دهد. توقف ناگهانی تغذیه نشانه‌ای از مشکلی در ماهی یا کیفیت آب می­‌باشد.

مقدار خوراکی که به ماهی داده می‌شود به دمای آب، زمان روز، اندازه ماهی تغذیه شده، میزان تغذیه طبیعی ماهی بستگی دارد.

میزان غذایی که به ماهی داده می‌شود، به مهارت و تجربه پرورش ­دهنده بستگی دارد. تغذیه کم یا بیش از حد باعث کاهش سرعت رشد ماهی یا هدر رفتن غذا می‌شود. در هر دو مورد، ضریب تبدیل غذایی ماهی آسیب می­‌بیند که بر اقتصاد مزرعه تأثیر می­ گذارد.

تغذیه‌ی سی باس

2. تغذیه خودکار (با فیدرهای صنعتی)

می‌تواند برنامه ریزی شود تا غذا را در یک برنامه از پیش تعیین شده بین ماهی‌ها توزیع کند.

خوراک در یک قیف نگهداری می‌شود و معمولاً توسط یک دیسک چرخان توزیع می‌شود.

مشکل اصلی استفاده از فیدرهای خودکار این است که عادات تغذیه باراموندی روز به روز بسیار متفاوت است و در صورت استفاده از یک برنامه تنظیم شده، هدر رفتن خوراک اجتناب ناپذیر است. بدون توجه به گرسنه بودن یا نبودن ماهی، خوراک به داخل حوضچه می‌ریزد.

طبقه بندی دفعات غذادهی و اندازه غذا در مراحل مختلف زندگی ماهی سی باس

• ذکر این نکته لازم است که خوراک محدودیت عمده‌ای است که در صنعت پرورش ماهی سی باس با آن مواجه می­‌شویم.

ماهی زباله خرد شده دو بار در روز صبح در ساعت 8 و بعد از ظهر در ساعت 17 به میزان کلی 10٪ از کل زیست توده در دو ماه اول کشت داده می­‌شود. پس از دو ماه، تغذیه به یک بار در روز کاهش می‌یابد و بعد از ظهر به میزان 5٪ از کل زیست توده داده می­‌شود. غذا باید فقط زمانی داده شود که ماهی نزدیک سطح شنا می‌کند تا غذا بخورد.

از آنجایی که عرضه ماهی زباله در برخی کشورها ناکافی و گران است، مخلوط کردن سبوس برنج یا برنج شکسته با ماهی زباله، استفاده از آن را به حداقل می‌رساند.

یکی از پیشرفت‌های اخیر در بهبود مصرف رژیم غذایی باس دریایی، معرفی خوراک مرطوب است.

جیره‌ی ماهی سی باس

1.پروتئین مورد نیاز در تغذیه سی باس

در سیستم‌های پرورش ماهی سی باس در قفس، نیاز پروتئینی ماهی‌ها بستگی به مرحله رشد و شرایط پرورشی دارد.

برای پرورش ماهی سی باس در قفس، مقدار پروتئین مورد نیاز معمولاً در هر مرحله رشد به‌صورت زیر تخمین زده می‌شود:

1. در مراحل ابتدایی رشد (ماهی‌های کوچک): در این مرحله، ماهی‌ها به مقدار بیشتری پروتئین نیاز دارند. حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد پروتئین در جیره غذایی برای رشد سریع و بهینه توصیه می‌شود.
2. در مراحل رشد میانه (ماهی‌های متوسط): نیاز پروتئینی ممکن است کمی کاهش یابد و به حدود ۳۸ تا ۴۵ درصد برسد.
3. در مراحل پایانی رشد (ماهی‌های بالغ و آماده برداشت): در این مرحله، میزان پروتئین مورد نیاز به حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد کاهش می‌یابد. هدف در این مرحله، حفظ و بهینه‌سازی رشد بدون اتلاف منابع است.

این مقادیر معمولاً بستگی به عواملی مانند کیفیت آب، دمای محیط، نوع و کیفیت غذا، و همچنین نحوه مدیریت پرورش دارد. تنظیم دقیق میزان پروتئین در جیره غذایی برای حفظ سلامت ماهی‌ها و کاهش هزینه‌ها در سیستم‌های پرورش قفس بسیار مهم است.

2.لیپید و اسیدهای چرب ضروری مورد نیاز در تغذیه سی باس

در پرورش ماهی سی باس در قفس، نیاز به لیپیدها (چربی‌ها) و اسیدهای چرب ضروری نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت، رشد بهینه و کیفیت گوشت ماهی دارند. لیپیدها در رژیم غذایی ماهی‌ها به عنوان منبع انرژی، ساختار سلولی و همچنین برای جذب و استفاده از ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K) ضروری هستند. علاوه بر این، اسیدهای چرب ضروری مانند اسیدهای چرب امگا-۳ (EPA و DHA) برای رشد، تکامل سیستم عصبی، و عملکردهای فیزیولوژیکی دیگر لازم هستند.

۱. نیاز به لیپیدها (چربی‌ها):

در ماهی‌های سی باس پرورشی، نیاز به چربی‌ها معمولاً در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از جیره غذایی است. این مقدار می‌تواند بسته به مرحله رشد و شرایط محیطی تغییر کند. چربی‌ها باید از منابع مختلف مانند روغن‌های ماهی، روغن‌های گیاهی و یا منابع ترکیبی تأمین شوند.

۲. نیاز به اسیدهای چرب ضروری:

اسیدهای چرب ضروری شامل اسیدهای چرب امگا-۳ (مانند EPA و DHA) و اسید لینولئیک (یک اسید چرب امگا-۶) هستند که برای رشد و سلامتی ماهی‌ها حیاتی هستند. در ماهی سی باس، تأمین این اسیدهای چرب از منابع مختلف مانند روغن ماهی و آبزیان بسیار مهم است.

• اسیدهای چرب امگا-۳ (EPA و DHA): برای رشد ماهی‌ها و تکامل سیستم عصبی و سیستم ایمنی ضروری هستند. در سیستم‌های پرورش ماهی سی باس، به‌ویژه در مراحل اولیه رشد، وجود این اسیدهای چرب در جیره غذایی بسیار اهمیت دارد. معمولاً توصیه می‌شود که ۲ تا ۵ درصد از جیره غذایی ماهی از اسیدهای چرب امگا-۳ تأمین شود.
• اسید لینولئیک (LA) و سایر اسیدهای چرب امگا-۶: این اسیدهای چرب برای حفظ سلامت پوست، رشد سلولی و عملکرد سیستم ایمنی نیاز هستند. معمولاً نیاز به اسیدهای چرب امگا-۶ در حدود ۱ تا ۳ درصد از جیره غذایی است.

نکات کلیدی:

• بهینه‌سازی نسبت اسیدهای چرب امگا-۳ به امگا-۶ در جیره غذایی ماهی سی باس مهم است تا توازن مناسبی از چربی‌ها برای رشد و سلامتی ماهی فراهم شود.
• استفاده از روغن‌های ماهی (که غنی از EPA و DHA هستند) و روغن‌های گیاهی (که ممکن است منبع خوبی از اسیدهای چرب امگا-۶ باشند) باید به‌طور متوازن صورت گیرد.

در نهایت، توجه به نیازهای دقیق لپیدها و اسیدهای چرب ضروری در جیره غذایی ماهی سی باس می‌تواند به بهبود رشد، تولید مثل، سلامت عمومی و کیفیت گوشت ماهی کمک کند.

۳. کربوهیدرات مورد نیاز در تغذیه سی باس

در پرورش ماهی سی باس در قفس، نیاز به کربوهیدرات‌ها در مقایسه با پروتئین‌ها و چربی‌ها کمتر است، زیرا ماهی‌ها به‌طور طبیعی به رژیم‌های غذایی کم‌کربوهیدرات تمایل دارند. ماهی‌ها به‌ویژه گونه‌هایی مانند سی باس بیشتر به پروتئین‌ها و چربی‌ها به‌عنوان منابع اصلی انرژی و رشد نیاز دارند.

نیاز سی باس به کربوهیدرات:

• معمولاً در جیره‌های غذایی ماهی سی باس پرورشی، میزان کربوهیدرات‌ها بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل جیره غذایی را تشکیل می‌دهد.
• در صورتی که کربوهیدرات‌ها بیش از حد در جیره ماهی وجود داشته باشند، ممکن است به‌طور نامناسبی به انرژی تبدیل شوند یا حتی منجر به مشکلات گوارشی و جذب ضعیف مواد مغذی در ماهی‌ها شود.

اهمیت کربوهیدرات‌ها در جیره:

کربوهیدرات‌ها به‌طور عمده به‌عنوان منبع انرژی برای ماهی‌ها عمل می‌کنند. در جیره‌های پرورشی، معمولاً از منابعی مانند آرد ذرت، گندم و دیگر مواد گیاهی به‌عنوان منابع کربوهیدرات استفاده می‌شود. این کربوهیدرات‌ها به‌ویژه در صورتی که در جیره به اندازه مناسب وجود داشته باشند، می‌توانند به رشد و توسعه ماهی کمک کنند.

نکات:

• نسبت کربوهیدرات‌ها به پروتئین‌ها و چربی‌ها باید به‌دقت تنظیم شود تا رشد و سلامتی ماهی بهینه باشد.
• استفاده از مقدار زیاد کربوهیدرات‌ها در جیره می‌تواند باعث افزایش میزان چربی بدن ماهی شده و بر کیفیت گوشت تأثیر منفی بگذارد.

بنابراین، کربوهیدرات‌ها به‌عنوان منبع انرژی تکمیلی در جیره‌های ماهی سی باس پرورشی مهم هستند، ولی باید در میزان معتدل و متناسب با نیازهای انرژی ماهی مورد استفاده قرار گیرند.

4. ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز در تغذیه سی باس

در پرورش ماهی سی باس در قفس، نیاز به ویتامین‌ها و مواد معدنی بسیار حیاتی است تا فرآیندهای فیزیولوژیکی، رشد، تولید مثل، و ایمنی بدن به‌طور بهینه انجام شوند. ویتامین‌ها و مواد معدنی به‌عنوان ترکیبات ضروری در جیره غذایی عمل می‌کنند و تأثیر زیادی در سلامت عمومی ماهی‌ها دارند.

۱. نیاز به ویتامین‌ها:

ماهی سی باس به ویتامین‌های مختلفی نیاز دارد که هرکدام نقش خاصی در عملکرد بدن ایفا می‌کنند:

• ویتامین A: برای سلامت چشم‌ها، پوست، و رشد مناسب ماهی ضروری است. ویتامین A همچنین به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.
• ویتامین D: این ویتامین برای جذب کلسیم و فسفر و حمایت از رشد استخوان‌ها و اسکلت ماهی ضروری است.
• ویتامین E: به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل کرده و به پیشگیری از آسیب سلولی کمک می‌کند. همچنین نقش مهمی در سلامت سیستم ایمنی دارد.
• ویتامین K: برای فرآیندهای انعقادی خون و سلامت عمومی بدن حیاتی است.
• ویتامین C: به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان و تقویت‌کننده سیستم ایمنی عمل می‌کند. این ویتامین همچنین در سنتز کلاژن و بهبود زخم‌ها تأثیر دارد.
• ویتامین‌های گروه B (B1، B2، B3، B5، B6، B7، B9، B12): این ویتامین‌ها در فرآیندهای متابولیکی و تولید انرژی نقش دارند و به‌ویژه در سنتز پروتئین‌ها، رشد و تکامل سلولی مؤثر هستند.

۲. نیاز به مواد معدنی:

مواد معدنی نیز نقش بسیار مهمی در سلامتی ماهی‌ها ایفا می‌کنند:

• کلسیم: برای ساختار استخوان‌ها و دندان‌ها ضروری است. همچنین در عملکرد اعصاب و ماهیچه‌ها نقش دارد.
• فسفر: همراه با کلسیم برای ساختار استخوان‌ها و تولید انرژی مورد نیاز بدن ماهی ضروری است.
• منیزیم: در متابولیسم انرژی، عملکرد آنزیم‌ها و فرآیندهای بیوشیمیایی بدن ماهی نقش دارد.
• سدیم و پتاسیم: برای تعادل الکترولیتی بدن ماهی و حفظ فشار خون ضروری هستند. این مواد معدنی به‌ویژه در فرآیندهای گوارشی و انتقال عصبی دخیل هستند.
• آهن: برای تولید هموگلوبین و انتقال اکسیژن در خون ماهی ضروری است.
• روی (Zinc): نقش مهمی در رشد، تکامل سلولی، و تقویت سیستم ایمنی دارد.
• مس: در فرآیندهای تنفسی سلولی و تولید انرژی نقش دارد.
• ید: برای عملکرد صحیح غده تیروئید و تنظیم متابولیسم ضروری است.

۳. چگونگی تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی:

برای تأمین این ویتامین‌ها و مواد معدنی، معمولاً در جیره غذایی ماهی‌های سی باس از منابع مختلفی استفاده می‌شود، از جمله:

• آرد ماهی و روغن ماهی برای تأمین ویتامین‌های A و D و همچنین اسیدهای چرب ضروری.
• مکمل‌های ویتامینی برای تأمین نیازهای خاص به ویتامین‌ها و مواد معدنی.
• آردهای گیاهی مانند ذرت و سویا که ممکن است برخی از مواد معدنی را تأمین کنند.

نکات کلیدی:

• دقت در تنظیم دقیق نیازهای ویتامینی و معدنی در جیره غذایی ماهی‌های سی باس برای بهینه‌سازی رشد، تقویت سیستم ایمنی، و حفظ سلامت کلی ماهی‌ها ضروری است.
• استفاده از مکمل‌های ویتامینی و معدنی در جیره غذایی باید به‌طور متعادل انجام شود تا از بروز مشکلاتی مانند مسمومیت یا کمبود مواد مغذی جلوگیری شود.

  به‌طور کلی، تغذیه مناسب و متعادل با ویتامین‌ها و مواد معدنی، پایه و اساس پرورش موفق و بهینه ماهی سی باس در قفس است.

نگارنده: ساراپارسا کارشناس ارشد شیلات گرایش تکثیر و پرورش آبزیان