فرآیندهای تولید خوراک آبزیان و تجهیزات مورد استفاده، دارای تفاوت با دستگاه‌های تولید خوراک دام و طیور هستند. در این مقاله قصد داریم دستگاه‌های مورد نیاز برای تولید خوراک آبزیان و ویژگی‌های فنی آن‌ها را توضیح دهیم.

خوراک، در مبحث آبزی پروری یکی از کلیدهای اصلی موفقیت در امر پرورش می‌باشد. زیرا رشد بهتر گونه پرورشی در گرو کیفیت خوراک خواهد بود.کیفیت خوراک تولیدی وابسته به دو عامل داخلی و خارجی است. کیفیت اقلام اولیه از نظر مواد مغذی و بهداشتی از جمله عوامل داخلی موثر در کیفیت خوراک هستند. عناصر خارجی، در واقع دستگاه‌های تولید کننده خوراک و حتی پروسه تولید می‌باشند. زیرا اگر ما از عناصر با کیفیت در تولید خوراک استفاده کنیم، اما عمل آوری آن با استفاده از دستگاه‌های نامناسب باشد، خوراک تولیدی کیفیت مطلوب و قابل پذیرش را نخواهد داشت.

در روش‌های پرورشی نوین آبزیان (متراکم و نیمه متراکم)، با توجه به تراکم آبزیان داخل استخرها و همچنین نحوه طراحی استخرها احتیاجات غذایی گونه پرورشی توسط غذای دستی(پلت، اکسترود) تامین می‌شود. خوراک تولیدی در کنار تأمین نیازهای غذایی آبزیان، بسته به گوشت خوار و یا گیاه خوار بودن گونه پرورشی باید براساس عادات تغذیه‌ای آبزی نیز تهیه شود. گونه‌هایی مانند قزل آلا خوراک را از سطح آب گرفته، تیلاپیا از ستون آب تغذیه کرده و کپورماهیان و میگو ها کفزی هستند. استفاده از دستگاه‌های مناسب و استاندارد در تولید خوراک با کیفیت بسیار مهم است تا خوراک تولیدی در طی تولید و حتی پس از تولید خواص خود را از دست ندهد.

انواع خوراک آبزیان

آبزیان در مراحل مختلف زندگی، دارای احتیاجات غذایی متفاوت  هستند. به طور مثال در دوران لاروی به دلیل نرخ رشد سریع دارای نیاز پروتئینی بیشتری نسبت به دوران پرواری هستند. البته قابل ذکر است که مولدین، مانند لاروها نیاز پروتئینی بالایی جهت تولید تخم و اسپرم های با کیفیت را دارند.

انواع خوراک میگو

دوران لاروی میگو:

میگوها در مرحله پروتوزوآ به تدریج به سمت خوراک دستی حرکت می‌کنند. این مرحله بیشترین میزان پروتئین خوراک حدود43-41% را دارد.

دوره رشد میگو:

نیاز پروتئینی میگو ها در دوره رشد 41-39% است و نوع خوراک مصرفی به دلیل خاصیت غوطه‌وری پلت خواهد بود.

دوره پرواری(پایانی) میگو:

خوراک در دوره پرواری از نوع پلت است. میزان نیاز پروتئینی در این دوره 39-37% می‌باشد. باتوجه به کاهش میزان پروتئین در خوراک مرحله پرواری استفاده از افزودنی‌ها و مکمل‌های خوراک پیشنهاد می‌شود.

فرمولاسیون و پروسه تولید خوراک آبزیان

در مبحث فرمولاسیون جیره، علاوه براین که فرموللاسیون خوراک دارای اهمیت است، دستگاه‌ها و تجهیزات تولید خوراک نیز موثر می‌باشند. در طی فرآیند تولید باید به مواردی از جمله: اندازه خوراک آبزیان، اندازه دهان گونه آبزی، وزن گونه و چگالی خوراک توجه شود.

فرآیندهای تولید خوراک آبزیان

انتقال مواد اولیه از سیلوها:

مواد اولیه شامل پودرماهی، روغن ماهی، گلوتن گندم، کنجاله سویا، روغن سویا و….. ابتدا از سیلوهای نگهداری از طریق خطوط انتقال وارد آسیاب ها و میکسرها شده. خطوط انتقال در واقع مرز بین پاکیزگی و آلودگی هستند. خطوط انتقال الواتور برای انتقال عمودی و خطوط انتقال مارپیچ برای انتقال های افقی کاربرد دارد. در قسمت ورودی خطوط انتقال باید از مگنت جهت خروج مواد فلزی و مواد زائد کوچک استفاده کرد تا بهداشت ترکیبات حفظ شود.

آسیاب در کارخانه خوراک آبزیان:

اولین مرحله تولید خوراک آبزیان، آسیاب کردن اقلام غذایی برای یکنواخت شدن اندازه آن ها می‌باشد. از آسیاب‌های متفاوتی برای انجام این فرآیند استفاده می‌کنند. عملکرد آسیاب‌ها به عوامل مختلفی مانند تعدادچکش‌ها، ابعاد، سرعت چرخش و….بستگی دارد.

انوع آسیاب‌های خوراک آبزیان عبارتند از:

• آسیاب چکشی:

آسیاب های چکشی کارآمدترین ابزار برای فرآیند آسیاب کردن اقلام غذایی می‌باشند. در این نوع آسیاب‌ها مواد غذایی پس از ورود به محفظه، برروی یک قسمت گرداننده  (تا زمانی که به اندازه ایی برسند که بتوانند از الک پایین دستگاه عبور کنند) خرد می‌شوند.

• آسیاب های غلتکی:

در آسیاب های غلتکی، دو نوع غلطک یکی با سطح برجسته و دیگری با سطح صاف داریم که با سرعت‌های متفاوت حرکت می‌کنند. اساس کار در این نوع آسیاب‌ها همانند آسیاب‌های چکشی می‌باشد.

• آسیاب‌های توربینی:

این نوع آسیاب‌ها نسبت به دو نوع دیگر توانایی بیشتری در ایجاد یکنواختی، تولید ذرات با اندازه‌های کاملا یکنواخت و هموژنیزه کردن، دارد.

فرموله و مخلوط کردن خوراک آبزیان:

در این مرحله اقلام غذایی براساس نیاز تغذیه‌ایی گونه مورد نظر، دوره زندگی گونه آبزی و…..با یک دیگر مخلوط می‌شوند. یکنواخت شدن مقادیر انرژی، پروتئین، آمینواسیدها، کربوهیدرات ها، لیپیدها و مواد ویتامینی در خوراک در گرو مخلوط کردن همگن اقلام غذایی می‌باشد. دو نوع مخلوط کن عمودی و افقی با ویژگی‌های مخصوص به خود داریم.

مخلوط کن عمودی:

در این نوع مخلوط کن‌ها، یک یا چند میله پیچشی عمودی اجزای تشکیل دهنده مخلوط را به بالای مخلوط کن انتقال می‌دهند و سپس از آن جا مواد براثر نیروی وزن پایین ریخته و مجدد بالا می‌روند. این روند آنقدر تکرار می‌شود تا مواد به خوبی مخلوط شوند.

مخلوط کن‌های افقی:

این مخلوط کن‌ها در تولید صنعتی خوراک آبزیان به دلیل وجود مایعات کم کاربرد بیشتری دارد. اساس کار این مخلوط کن‌ها به این صورت می‌باشد که تعدادی چرخ‌های پره دار یا تیغه های نوار فلزی روی یک یا دو محور چرخان افقی درون فضایی به شکل نیم دایره وجود دارند.

پلت سازی خوراک آبزیان:

در فرآیند پلت کردن، خوراک نرم با فشار زیاد از داخل سوراخ ها با اندازه متفاوت ( 1.8 تا 6.5 میلی متر) بسته به نوع گونه و سن آبزی به صورت رشته‌ایی خارج می‌شود. پلت سازی خوراک به شدت حائز اهمیت بوده و آب یا بخار آب قبل از شکل دهی خوراک اضافه می‌شود. در فرآیند پلت سازی خوراک، استفاده از پلت بایندر جهت حفظ چسبندگی خوراک در طی مراحل تولید، مرحله بسته بندی خوراک، حمل و نقل و ماندگاری خوراک در استخر اهمیت دارد.

دستگاه اکسترودر تولید خوراک آبزیان:

برای تولید خوراک شناور اصولا از دستگاه‌های اکسترودر استفاده می‌کنند. مکانیزم عملکرد این دستگاه‌ها بدین گونه است که خوراک تحت تاثیر فشار(120-30) و دما(150-90 درجه) وارد دستگاه شده و پس از مدت 2 الی 3 دقیقه خارج می‌شود. دستگاه اکسترودر شامل سه بخش: پیش فرآوری، اکستروژن و برش می‌باشد.

در بخش پیش فرآوری تمامی عملیات لازم قبل از اکسترود شدن شامل همگن سازی ساده تا اعمال بخار زیاد انجام می‌شود، سپس خوراک وارد محوطه اکستروژن می‌شود که یک محور با پره‌های مارپیچی وجود دارد که با دوران خود، مواد با فشار به انتهای این بخش که دای نام دارد منتقل می‌شوند. در بخش برش، خوراک خارج شده از دای به اندازه‌های موردنظر برش داده می‌شوند.

پوشش دار کردن خوراک آبزیان ( وکیوم کوتر):

پس از تولید خوراک آبزیان داخل دستگاه اکسترودر، به منظور افزایش راندمان خوراک، تغذیه مناسب، جذب بیشتر و….. در این مرحله به خوراک روغن ماهی افزوده می‌شود. اضافه کردن روغن در خوراک میگو و ماهی متفاوت می‌باشد، همزمان با این فرآیند کوتینگ خوراک را انجام میدهیم. در فرآیند کوتینگ کردن انواع افزودنی ها نظیر: سین بیوتیک ها، اسیدیفایرها، ویتامین‌های محلول در چربی و…. به خوراک افزوده خواهند شد.

خشک و خنک کردن خوراک آبزیان:

از آنجایی که خوراک تولیدی پس از خروج از دستگاه دارای دما و رطوبت بسیار بالا می‌باشد و به همین علت به شدت مستعد آلودگی و شکنندگی است. به همین دلیل وارد کولرهای خنک کننده می‌شوند تا هم رطوبت آن کاسته شود و هم به دمای محیط برسد. درنتیجه هم خطر ابتلا به کپک‌ها کاسته شده و هم عمر خوراک طولانی تر خواهد شد.

کرامبل کردن خوراک آبزیان:

خوراک کرامبل برای میگوها در مرحله لاروی(پروتوزئا، مایسیس)، همچنین دوره لاروی آبزیان و حتی دوره پرواری برخی آبزیان زینتی تولید می‌شود. فرآیند کرامبل کردن پس از پلت سازی خوراک، توسط دستگاه کرامبلر انجام می‌شود. دستگاه کرامبل، یکی از دستگاه‌های مهم در صنعت خوراک دام، طیور و آبزیان است که خوراک پلت را به دانه‌های ریزتر خورد می‌کند. این دستگاه به طور معمول دارای چند غلتک برای خرد کردن خوراک هستند. دستگاه کرامبل براساس تعداد غلتک ها(رولرها) به چند دسته تقسیم بندی می شوند: کرامبلر دو رولر، کرامبلر سه رولر و کرامبلر چهار رولر. در بین انواع کرامبلرها، نوع سه رولر در خوراک آبزیان به خصوص میگو کاربرد دارد.

سیلوهای نگهداری خوراک تولیدی:

سیلوهای نگهداری خوراک باید دارای ویژگی های متعددی باشند تا خوراک تولید شده خصوصا در فصل تابستان دچار آلودگی و درگیری با انواع کپک ها و…. نشوند. سیلوی استاندارد از جنس فولاد بوده و باید دارای دریچه‌هایی جهت تهویه هوا در فواصل منظم، تخته‌هایی جهت قرار دادن کیسه‌ها و سقف‌های بلند نیز باشد.

دستگاه بسته‌بندی خوراک آبزیان:

آخرین مرحله تولید خوراک، بسته بندی می‌باشد. فرآیند کیسه‌گیری و بسته‌بندی خوراک در پایان خط تولید با کمک دستگاه‌هایی از جنس فولاد یا روکش زد زنگ برای جلوگیری از آلودگی خوراک انجام می‌شود. کیسه‌های نگهداری خوراک آبزیان نیز از جنس های مختلف: پروپیلن ساده، کامپوزیت و پلی کامپوزیت می‌باشد.

مقاله مرتبط:

بتائین در جیره غذایی آبزیان

نگارنده: ساراپارسا کارشناس ارشد تکثیر و پرورش آبزیان