اهمیت پرورش ماهیان دریایی

کشور ما دارای دو خط ساحلی شمال و جنوب است و این خطوط ساحلی نیز  پهنه قابل ‌توجهی را در اختیار ما قرار می‌دهند لذا منطق حکم می‌کند تا برای آبزی‌پروری همانند سایر کشورهای پیشرفته در امر شیلات از این منابع آبی بیکران استفاده کنیم و روی به پرورش ماهیان دریایی از جمله ماهیان سی باس و سیبریم بیاوریم.

ماهیان دریایی پرورشی

ماهیان دریایی پرورشی عمدتاً ماهیانی هستند که قابلیت سازگاری پرورش در محیط‌های مصنوعی را داشته باشند و رشد قابل قبولی در این محیط‌ها از خود نشان دهند از قبیل سی بس Sea Bass، شانک یا Sea bream، سوکلا یا Cobia، هامور یا Grouper و….

در ایران با توجه به شرایط اقلیمی و مولدهای موجود در حال حاضر ماهیان سی بس آسیایی (Lates calcarifer) و سیبریم اروپایی (Sparus aurata) پرورش داده می‌شوند.

ماهیان دریایی سی باس و سیبریم

• این ماهیان عمدتاً ماهیان یوری هالین هستند و در شوری‌های مختلف امکان سازگاری دارند.
• دمای ۲۶ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد بهترین دما برای پرورش این‌گونه است.
• سایز بازاری این ماهیان ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم است که می‌تواند برحسب نیاز بازار در اندازه یک کیلوگرمی نیز ارائه شود.
• ماهی سیبریم این قابلیت را دارد که در محیط قفس پرورش داده شود.
• سی‌باس این قابلیت را نیز دارا است علاوه بر قفس در محیط استخرهای خاکی و همچنین در استخرها و سیستم‌های مداربسته پرورش داده شود.

آشنایی با ماهی دریایی سی باس یا باراموندی

ماهی Lates calcarifer که در آسیا به نام باس دریایی (سی باس) و در استرالیا باراموندی شناخته می‌شود، یکی از اعضاء بزرگ خانواده Latidae است، که قادر به تحمل محدوده شوری بالایی بوده (Euryhaline)  و پراکنش آن، از منطقه غرب اقیانوس هند تا اقیانوس آرام از خلیج فارس تا چین، تایوان، پاپوا گینه نو و شمال استرالیا گزارش شده است.

باراموندی در دسته ماهیان کاتادروموس(فرو رو) تقسیم بندی می‌شودکه در فصل تولیدمثل، محل زندگی خود در آب‌های شیرین و لب شور را ترک گفته و به آب‌های شور دریایی (غالبا در دهانه خوریات) مهاجرت می‌نمایند.

از جمله مزایایی که باراموندی را به عنوان گزینه‌ای ایده‌ال برای آبزی پروری مطرح ساخته است می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. مقاومت و تحمل بالا نسبت به تراکم و تغییرات فیزیولوژیک.
2. این گونه به دلیل هماوری بالا در جنس ماده، گزینه‌ای مطلوب برای تکثیر مصنوعی بچه ماهی است.
3. تکثیر این ماهی در هچری نسبتا ساده است.
4. تغذیه باراموندی با غذای پلت ساده بوده و ماهی‌های جوان در این گونه به راحتی با این نوع غذا خو می‌گیرند.
5. سرعت رشد باراموندی بالاست و وزن برداشت آن، بین شش ماه تا دو سال به وزن 350 گرم تا 3 کیلوگرم بالغ می‌گردد.

امروزه ماهی باراموندی در بسیاری از کشورهایی که در حوزه پراکنش این گونه قرار گرفته‌اند پرورش داده شده و تولید آن عمدتا در قفس‌های کوچک ساحلی در منطقه جنوب شرق آسیا انجام می‌شود.

پرورش سی باس (باراموندی)

1. قفس

غالبا پرورش ماهی باراموندی در قفس انجام می‌شود و در این زمینه هر دو نوع قفس ثابت و شناور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اندازه قفس‌ها معمولا بین 3*3 تا 10*10 با ارتفاع 2 تا 3 متر در نظر گرفته می‌شود.

تراکم ذخیره سازی

تراکم ذخیره سازی در قفس‌های پرورش سی باس آسیایی عموما بین 15 تا 40 کیلوگرم به ازاء هر متر مکعب در نظر گرفته می‌شود. عموما افزایش تراکم کشت موجب کاهش سرعت رشد می‌شود اما این اثر متقابل در تراکم‌های تا 25 کیلوگرم بر متر مکعب گزارش نشده است.

2. سیستم مداربسته

در استرالیا و ایالات متحده آمریکا، تعدادی از مزارع پرورش باراموندی با سیستم مداربسته آب شیرین یا لب شور احداث شده که به فیلتراسیون فیزیکی یا بیولوژیک تجهیز گردیده‌اند.

از چنین مزارعی می‌توان در مناطقی که به دلیل دمای پایین قابلیت پرورش باراموندی موجود نیست (همچون جنوب استرالیا و شمال شرقی ایالات متحده آمریکا) بهره برد.

• از مزایای عمده این قبیل سیستم‌ها، نزدیکی آن‌ها به بازار مصرف و کاهش قیمت تمام شده محصول از طریق حذف هزینه‌های جابه‌جایی و حمل و نقل می‌باشد.

تراکم ذخیره سازی

در سیستم‌های مداربسته نیز، تراکم ذخیره سازی در حدود 15 کیلوگرم می‌باشد.

نکته: باراموندی، خارج از سیستم قفس، در استخرهای خاکی و یا دارای پوشش بستر نیز قابل پرورش می‌باشد. این شیوه پرورش در آسیا به Free ranging (چرای آزاد) معروف است.

در این سیستم، ماهی های جوان باراموندی( به وزن 20 تا 100 گرم ) با تراکم 0.25 تا 2 قطعه در متر مربع در استخرها ذخیره سازی می‌شود.

روش‌های صید سی باس یا باراموندی

ماهی‌های باراموندی که در قفس پرورش داده می‌شوند، صید نسبتا آسان است و به صورت مکانیزه با بالاآوردن تور قفس و جمع کردن ماهی‌ها در یک قسمت، می‌توان آن‌ها را توسط تور دستی برداشت نمود. اما برداشت ماهی باراموندی از استخرهای (Free ranging) یا چرای آزاد تا حدودی مشکل‌تر بوده و مستلزم پره کشی و یا صید از خروجی است

مورفولوژی سی باس (باراموندی)

• طول ماهی سی‌بس بالغ تا 60 سانتی متر می‌رسد و رنگ بدن آن نقره‌ای با ها‌له‌ طلایی و بنفش است.
• از نشانه‌های ظاهری این آبزی وجود خالی تیره بر پشت آبشش و شیارهای متعدد و بسیار درون هر آبشش است.
• در ماهیان جوان‌تر خال‌های ریز تیره رنگ بر پهلوها دیده می‌شود.
• خصوصیات فیزیکی اصلی این ماهی‌ها شامل فلس‌های کوچک و دهان بزرگ می‌باشد.
• رنگ این ماهی‌‎ها بستگی به نوع آبی که در آن پرورش می‌یابند تغییر می‌کند. مثلا در آب شور نقره‌ای شفاف می‌شود و در آب شیرین به رنگ تیره در می‌آید.
• این گونه دارای فرم بدنی کشیده با دهانی بزرگ و کمی مورب و فک بالایی است که از پشت چشم امتداد دارد.
• فلس‌های آن ctenoid است.
• ماهی از دو طرف فشرده شده و نیمرخ سر به وضوح مقعر است.
• تک باله‌های پشتی و شکمی دارای خارهای نرم هستند.

محیط زندگی سی باس (باراموندی)

• سی بس در آب‌های شیرین، لب شور و شور، آب‌های جاری، دریاچه‌­ها، نهرهای منشعب از رودخانه، خوریات و آب‌­های ساحلی زندگی می‌کند.
• این ماهی را جزء شکارچی‌های فرصت طلب تقسیم بندی می­‌کنند (آیتم‌های غذایی انواع بالغ آن، می­‌توان از سخت پوستان و انواع ماهی­‌ها نام برد.)
• سی بس کاتادروموس است و برای تولید مثل، از آب­های شیرین رودخانه به سمت دهانه خوریات مهاجرت می­‌کند.

نکته: گروهی از محققین اعتقاد دارند اگر تخم‌­های سی بس در معرض شوری دریا قرار نگیرد ، تکامل جنین مقدور نیست ولی با توجه به اینکه گروه‌های متعددی از سی بس شناسایی شده­‌اند که چرخه کامل حیات خود را در آب‌های شیرین، شور و یا لب شور می‌­گذرانند، می‌­توان چنین استنباط کرد که نیاز به شوری دریا برای تکامل جنین دارای استثنائاتی باشد.

• فصل تخمریزی سی باس در هرسال یک بار در پایان فصل خشک و آغاز فصل بارانی می‌­باشد.

زیست شناسی تولید مثل سی باس (باراموندی)

• ماهی­‌های ماده در محیط طبیعی، بر اساس وزن خود، دارای 2/3 تا 32/2 میلیون تخم هستند که در خلال تخم ریزی، همه را یک جا و یا به صورت تدریجی (در هر بار 10 درصد ) رها می­ سازند.
• تخم ریزی در زمان ماه کامل انجام می‌شود، در زمانی که تخم‌­ها به کمک جزر قادر به بازگشت به خوریات باشند.
• ماهی سی بس، از نظر جنسی، هرمافرودیت (دوجنسی) پروتاندروس شناخته می‌­شود، به این معنا که در بلوغ ابتدایی، نخست جنسیت نر داشته ( حدود 37 تا 72 سانتی متر طول کل ) و پس از آن در سال پنجم تا هفتم ( از حدود طول کل 73 تا 85 سانتی متر بسته به محیط زندگی، غذا و ژنتیک) به ماده تغییر جنسیت می­‌دهد. ذکر این نکته ضروری است که بلوغ (آمادگی برای تولید مثل) این ماهی از سال دوم تا سوم چرخه زندگی آغاز می­ گردد.
• روند تغییر جنسیت در سی بس‌­های آسیایی زیاد شناخته شده نبوده و حتی موارد زیادی از جنسیت ابتدایی ماده و سپس نر نیز در این ماهی‌ها مشاهده شده است.
• فصل تخمریزی ماهی سی بس آسیایی در نقاط مختلف حیات این ماهی متفاوت است.
• ماهی سی بس آسیایی، نسبت به دامنه بالای تغییرات شوری مقاوم است، با این‌حال، تخم و مراحل اولیه جنین این ماهی برای ماندگاری به آب شور (22 تا 40 گرم در لیتر) وابسته است.

مطالعه بیشتر:

Culture technique of seabass, Lates calcarifer in Asia: A review

نگارنده: ساراپارسا کارشناس شیلات گرایش تکثیر و پرورش آبزیان