در سال‌های اخیر یکی از بیماری‌های نوپدید در صنعت پرورش میگو، بیماری نکروز حاد کبدی یا به اختصار AHPND می­‌باشد.

نامگذاری آن ناشی از ایجاد تلفات میگوهای پرورشی تازه ذخیره سازی شده در استخرها بوده است. این بیماری مهم‌ترین بیماری باکتریایی میگو پرورشی می‌­باشد که تلفات شدید آن طی 35 روز اول مشخص می‌شود. این بیماری از سال 2009 در برخی کشورهای شرق آسیا دیده شده که خیلی سریع گسترش یافت و خسارات زیادی به صنعت میگوی این کشورها وارد کرد.

با توجه به وسعت صنعت پرورش میگو و سطح زیر کشت وسیع این صنعت، همه گیری این بیماری می‌تواند آسیب بسیار جدی به صنعت پرورش میگو کشور وارد آورد که مستلزم آشنایی پرورش‌دهندگان با این بیماری و راه‌های پیشگیری و توصیه‌های بهداشتی می‌باشد.

عامل ایجاد کننده بیماری AHPND

عامل ایجاد کننده این بیماری یک باکتری میله ای شکل گرم منفی بنام ویبریو پاراهمولیتیکوس است که در طبیعت وجود دارد. تنها سویه باکتری ویبریو پاراهمولیتیکوس که حامل پلاسمید (PVA¹ ) است باعث کد شدن دو سم می‌شود. این سموم عامل بیماری زایی اولیه باکتری‌‎های ایجادکننده بیماری نکروز هپاتوپانکراس حاد و مرگ و میر ناشی از بیماری می‌باشند. زمانی که سویه خاص تولیدکننده بیماری در دستگاه گوارش تجمع و سم خودش را تولید می‌کند باعث اختلال در عملکرد سلول‌های هپاتوپانکراس در مراحل اولیه بیماری می‌شود .

با توجه به اینکه دامنه دمایی فعالیت باکتری بین 20 تا 44 سانتی گراد و محدوده رشد باکتری بین 30 تا 37 درجه سانتی گراد است، اوج وقوع بیماری در فصل گرم و خشک است. دراین مدت وجود دمای مناسب در کنار عواملی چون کیفیت پایین پست لارو ، تغذیه بیش از حد ، کیفیت پایین آب و غذا ، شکوفایی پلانکتونی یا از بین رفتن شکوفایی جلبک، عواملی هستند که در بروز AHPND در مناطقی که این بیماری بومی شده ، دخالت دارند.

عوامل شیوع بیماری AHPND

• انتقال میگوی زنده از مناطقی که بیماری در آن شایع است به مناطقی که بیماری در آنها وجود ندارد. مثال عینی آن خطر انتقال بیماری از مناطق جنوبی کشور که بیماری در آنها دیده شده به دیگر استان‌هایی که بیماری در آنها وجود ندارد.
•  آبزیانی که بعنوان غذای میگوهای مولد انتقال داده می‌شوند مثل پلی‌کیت‌ها و صدف‌ها.
• پرندگان وحشی و ماهی خوار و  سایر پستانداران که در مناطق آلوده به این بیماری زندگی می‌کنند. اگر پرندگان ماهی خوار در منطقه پرورشی وجود داشته باشند خطر بروز بیماری 8 برابر بیشتر می‌شود.
• بزرگی منطقه سایت پرورشی، نزدیک هم بودن مزارع و استفاده از آب مشترک نیز می‌تواند تحت تاثیر بیماری AHPND قرار بگیرد. در منطقه‌ای که بیماری حادث شده، داشتن استخرهای رسوب گیر به تنهایی کافی نیست، بلکه این استخرها هم بایستی عاری از میگوهای وحشی و سایر آبزیانی باشند که خطر انتقال بیماری را به استخرهای پرورشی دارند. چنانچه باکتری عامل بیماری از طریق پرندگان وحشی وارد استخرهای رسوب‌گیر شود، از این راه وارد استخرهای پرورشی شده و در زمانی که شرایط برای رشد باکتری مناسب باشد، باعث بروز بیماری می‌گردد.

بنابراین پرورش‌دهندگان برای حذف این خطرات در مزارع پرورش میگو بایستی شیوهای درست مدیریتی را بکار گرفته تا از ورود عوامل بیماری زا جلوگیری نمایند.

علائم بالینی بیماریAHPND

گونه های حساس به این بیماری میگوهای مونودون و وانامی هستند.

در ابتدای عفونت ارگان هپاتوپانکراس شکننده و با ادامه بیماری، بافت آن سفت و رنگ پریده می‌شود سپس نقاط سیاه رنگی نیز بر روی آن ظاهر می‌گردد و این ارگان به شدت کوچک شده و تحلیل می رود.

علائم بالینی برجسته بیماری شامل بیحالی، کندی رشد، شنای مارپیچی، رنگ پریدگی، خالی بودن معده و روده، کوچک شدن هپاتوپانکراس و در نهایت تلفات میگو می‌شود. میگوهای مبتلا به نکروز حاد هپاتوپانکراس مشخصاً دارای رنگ پریدگی هپاتوپانکراس و شکنندگی آن هستند. بطوری که هپاتوپانکراس نرمی خود را از دست داده و براحتی بین دو انگشت له نمی‌گردد (یعنی سفت تر است که احتمالا به دلیل مقدار زیادی بافت همبند فیبری و هموسیت است). همچنین معده و روده این میگوها خالی است و برخی تغییرات رفتاری مانند کندی رشد، شنای مارپیچی و کاهش تغذیه را نیز نشان می‌دهند.

مرگ و میر اغلب در بازه زمانی 30 تا 35 روزه و حتی در 10روزگی نیز در استخرهایی با پست لارو یا با میگوهای جوان ذخیره سازی شده دیده شده‌ است. شیوع بیماری میتواند در روزهای 46 تا 96 روزگی بعد از ذخیره سازی نیز بروز یابد. تلفات ناشی از این بیماری بصورت ناگهانی و تا 100 درصد است که معمولا در بازه زمانی 30 تا 35 روزگی اتفاق می‌افتد. اما آنچه که درحال حاضر مورد تاکید هست، میگوها در تمام مراحل زندگی می‌توانند بصورت آلوده باقی بمانند و با کوچکترین استرسی بیماری را نشان دهند.

کنترل بیماریAHPND

راه کار‌هایی که برای درمان و یا کاهش شدت بیماری AHPND به کار می‌روند شامل آنتی‌ بیوتیک ها و ضد عفونی‌کننده‌‎ها می‎‌باشند؛ با این حال این روش موفقیت آمیز نبوده‌ است و در مجموع درمان موثر و قطعی برای این بیماری وجود ندارد.

با توجه به اینکه میگوها سیستم ایمنی اختصاصی ندارند، بنابراین نمی‌توان از واکسیناسیون برای پیشگیری از نکروز حاد هپاتوپانکراس کمک گرفت. پس مهم ترین و موثر‌ترین روش کنترل و پیشگیری از این بیماری به کمک اقدامات مدیریتی شامل استفاده از پروبیوتیک‌ها ، پری ‌بیوتیک ها، حفظ کیفیت آب، استفاده از خوراک با کیفیت و هوادهی آب می‌باشد.

عوامل پیشگیری از بیماری AHPND عبارت اند از:

1. آماده سازی مطلوب مزارع پرورشی و ذخیره سازی بهینه پست لارو

• جمع آوری لاشه میگو و کلیه موجودات به جا مانده از دوره قبلی پرورش
• شستشوی پایان برداشت
• برداشت خاک سیاه و خشک کردن استخرها
• شخم زدن کف استخرها و آهک پاشی استخرها
• ضدعفونی کردن استخرها
• کنترل کیفی پست لارو

2.مدیریت غذادهی

• استفاده از غذای با کیفیت
• اجتناب از استفاده از غذاهای دستی و کارگاهی
• استفاده از غذاپاش اتوماتیک وکاهش ضایعات غذا
• غذای زنده عاری از بیماری
• نگهداری مناسب غذا در انبارها
• استفاده از مکمل‌های خوراکی و پروبیوتیک

3.مدیریت کیفیت آب و هوادهی

• مدیریت شکوفایی جلبک
• استفاده از فیلترهای توری برای جلوگیری از ورود موجودات ناخواسته
• پیشگیری از افزایش PH
• بکارگیری دستگاه های هوادهی با جانمایی مناسب در استخر و متناسب با میزان ذخیره سازی
• حفظ اکسیژن محلول در محدوده مناسب
• پرهیز از کوددهی بی رویه
• افزایش تعویض آب

نگارنده: سارا پارسا کارشناس ارشد شیلات